Дата: 2015-09-12
Аз дастовард?ои фар?ангй бармеояд, ки олимони зиёде оид ба ташаккули фар?анги а?амиён кор кардаю тад?и?от гузаронида комёби?ои он?оро пурсамар ?и-собиданд. Бинобар ин рагбати му?а??и?они со?а?ои \ мухталиф, умуман шав?и мардум ба ин давраи гузаш-I таи худ хеле бузург аст. Тан?о зикри му?а??и?он ва а?амияту номи асар?ои эшон, ки дар он?о бештар па-дида?ои ?аёти сиёсй, мадан?, илм?, адабй, фалсафй, меъморй ва муси?? тасвир шудаанд, бисёр са?ифа?о-ро иш?ол мекунанд.
Хусусан асар?ои як зумра олимони маш?ур,
арбобони илму фар?анг ба монанди С.Айн?,
Б.?афуров, А.М.Мирзоев, Саид Нафис?, А?мад Алии
Му?иб?, Е.Э.Бертельс, Ш.?усейнзода, X. Мирзозода, Брагинский,В. Бартолд, А. Ю. Якубовский,
Ж.Лазарь, М.Ра?абов, В.Терневский, А.П.Юшкевич,
Б.А.Резенфельд, М.Е.Массон, С.П.Толстов,
В.Шишкин, А.М.Менделыптам, М.Эркаев, Акбар Турсун, Т.?одирова ва дигаронро агар ом?зем меби-нем, ки дар он дастовард?о фар?анги ?ании мардуми а?ам нишон дода шудаанд.
Мардуми А?ам дар т?ли садсола?о барои тара??? додани кишоварзй, ?унарманд?, савдо, та?аддуди анъ-ана?ои ма?алл?, маданият, илм, санъат ва ?айра?о дар ватани хеш кори зиёдеро ба сомон расондаанд. Дар да?сола?ои охир ро?еъ ба як ?атор со?а?ои илм маълумот?ои нав ба даст омад. Маълумот?ои мазкур аз он ша?одат меди?анд, ки а?амиён аз аксари боигари?ои зеризамин? хусусан аз комёби?ои химия дар маъдангу-доз? пурра истифода мебурдаанд. Ро?еъ ба дигар на-муд?ои касбу ?унар бошад маълумот?ои зиёде оид ба кулолгар?, исте?соли ?о?аз, шишабарор?, дуредгарй, чармгар?, кандакорй, ша?рсоз?, меъмор?, и?тисодию и?тимо? ва ташаккули фар?анги ду кишвари бузурги Шар?-Мовароунна?ру Хуросон то замони мо бо?й мондааст. Албатта барои ин са?ми дастго?и давлатдо-рони То?ириёну Сомониён ни?оят бузург аст.
Яке аз олимони а?ди Сомониён Му?аддас?.ки ба тамоми мамолики мусулмон? сафар карда буд, дар бораи шо?ону вазирони адолатхо?и он?о чунин мена-висад: «Абдулло?, То?ири-П, Исмоил, Насри-П, ваз. Балъам? ва ?ай?унй аз байни шо?ону вазирон, феълан ва зо?иран нисбат ба илму уламо?о бе?таринанд ва а?ли илмро ма?бур намесохтанд, ки замин б?санд. Дар ?узури эшон тамоми мо?и рамазон ма?фил?о ороста мешуд». Ин ?о сухан аз ?амъомад?ои махсуси илмию адаб? меравад, ки дар дарбори Сомониён барпо ме-шуданд. Дар ?аёти маънавии замони Сомониён оид ба интишори дониш?ои илм?, адабиёт ва санъат ма?фи-ли илмии «Ихвон ус сафо», ки дар асри X ву?уд дошт на?ши му?им мебозид. Шабакаи китобхонаи Бухоро бо номи «Савон-ул-?икмат» ва д?кон?ои китобфур?ш? дар ша?р?ои Бухоро, Самар?анд, Марв, Кеш, Балх, Ни-шопур, Ху?анд, К?лоб, Насаф, Истаравшан марказ?ои бузурги илмию фар?анг? буда, ба пешрафти фар?анги мардуми форсу то?ик на?ши калон бозидаанд.
Бузургию хирадмандии мардуми а?ам ва уламои он?оро ал-?о?ид чунин шар? додааст: «Дар р?? замин нест санъати ол? аз со?аи адабиёт, фалсафа, ?исоб, ?ан-даса, муси??, ?унармандй, ?у?у?шинос? ва ?айра?о, ки дар он хуросониёну мовароунна?риён набошанду бар донишмандони бузург ва олимони маш-?ур голиб наоянд». Агар асри IX умуман давраи э?ёи давлатдо-рию анъана?ои ма?алл? ?исоб ёбад, асри X замони тара??иёти и?тисодиёти Мовароунна?р ва Хуросон, инкишофи маданияти замони то?икон, давраи шуку-фоии адабиёт ва илми то?ик, тара??иёти ша?рсоз? ва ?аёти ша?р?о буд. Дар ин давра ?араёни ташаккули хал?и то?ик (а?амиён) суръат гирифта, асосан ба ит-мом расид. Маданияти модд? ва маънавии то?икон ва дигар мардуми Осиёи Марказ? инкишоф ёфт.
Дар ин давра забони то?ик?(дарии форс?) аз кор-гузории давлат? забони арабиро танг карда, нихоят ?ои онро гирифт. Забони то?икй, забони адабиёти баде?(назму наср) ва ?исман забони осори илм? гар-дид. Ба забони то?ик? назм хеле тара??й кард, ки инро дар мисоли э?одиёти асосгузори назми форс?- дарии то?ик? Абуабдулло?и Р?дак? ва бузургтарин шоири давр Абул?осим Фирдавс? мушо?ида метавон кард. Назм низ як па?луи маданияти ин замон буд. Ба мисли назм со?а?ои гуногуни намуд?ои санъат низ пешраф-ти назаррасе доштанд. Бузургтарин ёдгори?ои санъа-ти меъмор? ба мисли ?асри шо?ону девони вазирони Сомониён, китобхонаи «Савон ул ?икмат»- и Бухоро тавассути усули санъати амал? дар ?амин ?о офари-да шуданд. Дар он замон бозор?ои китобфур?ш? ?ои муло?от?ои а?ли илму адаб буд. Дар Марв ?ан?з аз ибтодои асри IX ва баъдтар низ хазинаи китоб?ои па?-лав? дида мешуд. Дар он ган?и бебе?ои охирин суло-лаи Сосониён Яздигурд, ки ?ангоми фирор карданаш аз лашкари араб?о дар миёнаи асри VII ?амро?и худ оварда буд, ниго? дошта мешуд.
Хусусан дар со?а?ои санъат тамоюл?ои нав пай-до шуданд,ки та?ти таъсири ду сарчашма- маданияти ма?аллии то исломй ва маданияти ислом? намудор ме-гарданд. Дар аср?ои Х-Х1 барои мусалсал гардонида-ни таълиму тарбия дар мас?иду мадраса?ои ша?р?ои Бухоро, Фар?она, Фар?ак, Нишопур, Марв, Насаф, Хутан (К?лоб) ва хусусан, мактаби илмии олим Аб?-?афс дар Бухоро интишори дониш?ои илмй ва дин? накнш калон мебозид.
Гарчанде ислом дини асосии давлат? эътироф гар-дида бошад ?ам, дар аср?ои 1Х-Х1 дар Осиёи Марказ? гур???ои хурд-хурди зардуштиён, будпарастон, мона-виён ва масе?иён зиндаг? мекарданд. Масалан ?амоаи зардуштиён дар ша?р?ои Бухорову Самар?анд ву?уд доштанд. Оид ба ин масъала?о Му?аммади Наршах? дар китобаш «Таърихи Бухоро» ва Абурай?они Берун? дар «Осор-ул- бо?ия» ном асари хеш маълумот?о дода аз ?умла ?айд мекунанд, ки зардуштиёну будпарастон ва монавиён дар ша?р?ои Бухорову Самар?анд ва масе?иён (насрониён) дар ша?ри Марв зиндаг? мекар-даанд. Исои муаллифи «фар?анги суриён?» аз р?и ни-шондод?о муаллифи тафсири А?ди ?адид зодаи Марв будаанд, ?атто олим, табиб ва файласуфи насрон? Абулхайр ибни Хаммор ?ам дар Хоразм зистааст. У аз забони суриён? асар?ои Арасту ва дигар олимону файласуфони ати?аро ба араб? тар?ума кардааст. Дар аср?ои Х-Х1 де?а?ои насронинишин дар байни Дил-варзин ва дарёи Сир, но?ия?ои шавдари ?анубии Са-мар?анд ву?уд дошт, ки Ибни Хав?ал дар он ?ой?о бо насрониёни Байнанна?райн вох?рдааст. Дар ша?р?ои Бухоро, Балх, вилояти Гузон ?амьият?ои я?удиён ву-?уд доштааст.
Албатта ташаккул ва пешрафти давлатдории то-?икон дар со?аи маданияти моддию маънав? бе комё-би?о имконнопазир буд. Осиёи Марказй яке аз калон-тарин марказ?ои илм?ои да?и? ба ?исоб мерафт, ки дар ин сарзамин як зумра олимоне (аллома?о) ба дунё омада, ки асар?ояшон аз бисёр ?и?ат ба инкишофи минбаъдаи математика, ну?ум, тиб, ботаника, ?у?ро-фия, таърих, адабиёт, фалсафа ва инчунин ба фар?анги давраи нави Аврупо мадад расонидаанд. Яке аз он?о асосгузори илми риёз? Ал-Хоразмй аз ?умлаи муна?-?имони Халифа Маъмун буд, ки фаъолияти илмиаш асосан дар академияи улуми Ба?дод «Байт-ул-?икмат» (Кохи Хирад) мегузашт ва худи ? дар чораб^ли?о шир-кат меварзид. Китоб?ои бузурги Ал-Хоразм? «Китоб -ул - ?амъ ва ут- тафри? би- ?исоб - ул -Х,инд», «Ки-тоб-ул- мухтасар фи- ?исоб- ул- ?абр- вал- му?абала» буда, ба воситаи он?о Аврупоро бо системаи ?исоби н?? ра?ами ?индувон шинос намудааст. Дар асар?ои ? маълумот?о оид ба чен кардани замин, та?сими молу мулк мав?уд аст. Кашфиёт?ои Ал-хоразм? ба кашфи-ёт?ои «Ибтидо»- и Евклид ва «Метрика»-и Герон хеле наздикй доштанд. Бисёр масъала?о аз р?и шарт?ояшон бо масъала?ои Герон мувофи? меомаданд. Чунин масъала?о ба?ри китоб?ои арифметикаи мамолики ислом? хос буда, бо та?озои амалияти фи?? ба ву?уд омадаанд. Дар интишори идея?ои Ал-Хоразмй дар мамолики Шар?у ?арб са?ми олимони дигар ба мо-нанди Аб?комили Шу?оъ, Аслами Миср?, Маслама ибни Ма?рит? ва дигарон хеле бузург мебошанд. Мис-ли Му?аммад ал- Хоразм? дар пешрафти илму фар-?анги хеш са?ми аллома?о Закариёи Роз? яке аз осо-ри фар?ангии эшон дар со?аи кимё, тиб («Ал-?ов?») мебошад. Му?аммад Абунасри Фороб? дар «Китоб-ул Мадинат-ул-фозила» ном осораш оид ба ин фар?анги воло маълумот додааст. Инчунин са?ми Абуали ибни Сино, Умари Хайём, Аб?насри Арро?? ва дигарон ни-?оят бузург мебошад. Аб?ма?муди Ху?анд?, ки их-тироъкори асбоби астрономии зовиясан?? радиусаш та?рибан 40 метр буд, номбар кардан мумкин аст. ? ин асбобро ?амро?и шогирдонаш барои муайян кардани ани?и сайёра?о истифода мебурданд. Бостоншиносон исбот карданд, ки чунин зовиясан? асбоби асосии ра-садхонаи маш?ури назди Самар?анди Улу?бек (асри XVI) будааст. Аз ин бармеояд, ки Ху?анд низ маркази тад?и?оти астроном? ба ?исоб мерафтааст. Агар мо ба таърихи э?одиёти яке аз алломаи ин замон Умари Хайём назар кунем, мебинем, ки ? худро дар ?аб?аи фалсафа шогирд ва пайравй Абуали ибни Сино медо-нист. У «Дархостнома» ном асарашро, ки ба то?ик? (1047) иншо карда буд, та?ти таъсири фалсафаи Сино нигоштааст. Дар ?атори осори дигари то?икии Хай-ём рисолаи «Навр?знома» а?амияти калони таърихию фар?анг? дорад. Дар он асосан аз таърихи солшумо-ри?о, ?ашни Навр?з, расму оини мардуми эронинажод сухан меравад. Ин рисола аз ?и?ати забону услуб басе арзишнок буда, онро намунаи бар?астаи насри равону содцаи то?ик? бояд хонд. Хайём намояндаи бар?астаи адабиётест , ки аз о?оз инсонд?стиро тар?иб мекард.
Сол?ои зиндагию фаъолияти Хайём 1048 - 1131 буда, номи аслиаш Абдулфат? Умар ибни Ибро?им аст. Дар Нишопур дар оилаи хаймад?з ба дунё ома-дааст . Асар?ои Хайём аз 15 рисола иборат буда, дар бораи фалсафа (5-то) ну?ум, физика, ?андаса, риёзиёт ва ?айра?о иншо шудаанд
Дар аср?ои 1Х-Х дар таърихи мардуми форсу то?ик ?унбиши бузурги таърихию фар?ангие о?оз шуд, ки он дар дастовард?ои фар?анг? ?амчун э?ёи то?ик ёд ме-шавад. Га?вораи ин ?иёми таърихию фар?анг? Бухо-ро буд, ки онро ба ?авли Абубакри Наршах? «?аф-тод ?азор алам бувад, дар зери ?ар аламе ?афтод ?азор ша?ид бувад». ?амон Бухорое, ки бо ?увваи а?лу бо-зуи а?амиён бино шудаю боре чанд ба асптозии а?ли са?ро табдил ёфта, ?ар дафъа аз нав бар?арор мешуд. Баъди истилои араб, аз ва?те ки Бухоро пойтахти на-хустин давлати то?икон ?арор гирифт, г?ё дубора э?ё шуд.
Омили рушди ин маданияти олимарому олима?ом забоне буд , ки он дар замони худ бесабаб ш??рати ?а-?он? пайдо накардааст. Дар дунё хал?е нест, ки мисли а?амиён дар ча?орк?чаи таърих тан?о монда, ин ?адар парокандагии миллию маз?абй ва сиёсиро аз сар гуза-ронида бошад. Бо ву?уди ин ноадолатию мушкилот?о таърих гув<?? аст> ки ягон арбоби бар?астаи илму фар-?анги то?и^ ДаР боби забону маданияти дигар хал??о бадг?и нак#РДааст- УрФУ одати ягон ?авмро паст на-зада ва ё а^ Р?И хусумати миллию маз?аб? ба иззати нафси мар,г*Уми марзу буми бегона нарасидааст.
Пас беХУДа нест, ки идеал?ои волои гуманист? ма?з дар ]у*у?ити таърихию фар?ангии А?ам ташак-кул ёфтаанА Шароити ногувору носозгори таърихие, ки баъди ^н?ирози нахустин давлати то?икон Оли Сомон дар саР то саРи Хуросони бузург фаро расид, чандин арб°^и бар?астаи илму адаби а?амро бидуни хосту ирод#и эшон ба к?и дарбадар? андохт. Он?о ба мисли Шаих Мусли?идцин Саъдй, Камоли Ху?анд?, Амир Хусрави Дехдав?, Зебунисо ва дигарон аз ша?-ре ба ша?р?> аз вилояте ба вилояте, аз мулке ба мулке к?чида пу1Х1тибон? ме?устанд ва ?амин, ки сарпано?и мусоиде ёфтанД, ба растохези мадан? мепардохтанд.
Олим табиб ва файласуфи то?ик Аб?али ибни Синои Бух^ро?' гарчанде дар гурезогурези ?амешаг? буд, асар?#и бузурги худ «Донишнома», «Ал-?онун фи-тиб»-ро иншо намуда, дар мулку кишвар?ои бе-гона басе ?>?зро шаб ва шабро р?з карда ва охир дар наздикии Хамадон аз касалие фавтид, ки ?аргиз дар-ди бедаво **абуд, хусусан, ки худи ? дар ин боб рисо-лае иншо ?аРДа бо номи «Китоб-ул-кулин?» ва аз он бор?о дига^онро на?от дода буд. Мисли ? Аб?рай?они Берун?, Хоразм?, ?алолиддини Балхй, Носири Хусра-ви ?убодиёнй ва да??о дигароне буданд, ки аз вартаи ?авлноки а**набиён халосй ?уста, ватанро тарк гуфта, як каф хок0 домангири зодго?ро ?амро?и худ мебурданд, ки ин аз одат?ои ?адими мардуми Шар? аст.
Мо метавонем дар ин ?о аз саргузашти устоди ба-р?манд Мир Сайид Алии Хамадон?(1314-1386 ) ёдо-вар шавем. Ме?ру ёди фарзандон ва му?ити осуда эшонро аз Хамадон ба ин сарзамини бостонии К?лоб овард. Он кас дар ?одаи фар?анг асар?ои бузурги илмию ахло?? ба монанд? «Хафт вод?», «Футутия», «Ма?омоти суфия», «Дарвешия», «?иёфатнома», «За-хират-ул- мулук» ва ?айра?оро э?од намуда, байни ?а?ониён ш??рати зиёде пайдо кардааст. Яке аз аса-ри Мир Сайид Алии Хамадон? «Захират-ул-мулук» (Захира?ои подшо?он)-ро ном бурдан мумкин аст, ки он аз 6 фасл иборат буда, то ?ол а?амияти худро гум накарда, дар ган?ури ?а?он? ?ой гирифтааст. Ин асар?ои эшон аз р?и шаклу мазмун як андоза ба «Наси-?ат- ул- мулк»- и Абу?омиди ?аззолй, «Гулис-тон»- и Саъдии Шероз?, «Наводир -ул- ва?оеъ»- и А?мади Дониш шабо?ат дорад. Ба ?авли Нуридди-ни Бадахш?, Алии Хамадонй «?уръон»- ро дар синни 12- солаг? аз бар кардаанд. Агар арз намоем, ки маз-муну мундари?аи ?амаи асар?ои Мир Сайид Алии Ха-мадониро таргибу ташфи?и ахло?и ?амидаи инсони комил ташкил меди?ад, ?е? хато нахо?ем кард. Алии Хамадонй во?еан таргибгари идеяи д?сти холис ва мунису гамхор дар зиндаг? аст. ? яке аз ашхоси бону-фузи равияи тасаввуф буда, тавассути асар?ои безаво-ли хеш барои насл?ои минбаъда як пандномае овард, ки мутолиаю ?имати он то ?ан?з ва дар оянда ?ам аз байн нахо?ад рафт. Суханони ?акимонаи ин пири бар-нодил дар ?ама давру замон сармаш?и амалу зиндагии насли башар хо?аид буд. Устод Лои? Шерал? зимни андешаи бадеие аз та?дири таърихии «Сарзамини кам-замине»,ки писарони пур?асраташ ?умла дар к?и ?а-риб? хок гашта номашро дар олам то?ику То?икистон кардааст, ёдрас мешаванд:
Чунки фарзандони ту дар т?ли таърихи дароз.
?ар ку?о рафтанд муште хок бо худ бурдаанд.
Ва?те ки кас байт?ои ?онгудози Камоли Ху?анди-ро мехонад, чунин мепиндорад, ки он?оро шоири гур-батзада дар диёри бегона мешиносанд, ки хоки вата-нашро ?ибла гирифта сурудааст:
Орзуманди диёри хешаму ёрони хеш,
Дар ца?он то чанд гардам бесару бепо гариб?
Чун дар ин даврон намеафтад касе бар ?оли мо,
Дар чунин ша?ре, ки мебин? ки афтад во гариб?
Дар гариб??он ба сахт? меди?ад мискин Камол,
Во гариб?, во гариб?, во гарибо, во гариб.
Бо гузашти айёми таърих? дар мавзеву но?ия?ои дигари ?у?роф? густариш ёфтани забону фар?анги то-?икон ба доираи ?унбиши мадании онва?та тадри?ан ?авму ?абилаи бегона низ кашида шудаанд. Ин ?авму ?абила?о бошанд, забону маданияти то?иконро пази-руфта, дар навбати худ ба?ри риво?у равна? ва тако-мули он к?шидаанд. Аз ин р? силсилаи падида?ои и?-тимоию фар?ангиеро, ки паси ?ам сурат гирифта, то худи ибтидои асри XVIII сар то сари Эрону Озорбой-?он, Осиёи Са?ир ва ба ?исмат?ои Хинду Покистон ?ул?ула дар гунбади афлок андохтаанд бо истило?и умум? Э?ёи А?ам номидаанд.
Дар э?одиёти да?онакии хал? ва назму насри классикии мо дар бораи оби ?аёт ном давои м?ъ?изаова-ри а?ал на?лу ривояти бисёре омадааст, ки саршор аз орзуву умеди ширинест, дар боби умри ?овидон?.Дар мисоли Хизр овардаанд: дар зулмот ном ?ои торикии замин чашмаи афсонавие будааст, ки обаш ба кас умри ?овид мебахшидааст. Бузургони Навр?зи Хуросон ба ?ои ?усту??и оби Хизр ба ме?нати пурмаша??ати э?о-д? пардохта аз илму адаб чунон як а?роми шук??манд бино кардаанд, ки ба таъбири Фирдавсй биг?ем «на гашти замона бифарсоядаш » ва « чун мо табо?? па-зирад ?аме »...
Дар ?атори осори хаттие, ки дар ибтидои а?ди ис-лом ба арабй ва дар?- форсй- то?ик? тар?ума шудааст, китоб?ои па?лав? низ буданд.
Ана ?амин тавр бо хости таърих бори дигар му-коламаи фар?ангии Юнону Эрон баргузор гардид, ки таи он ?араёни ба?раваршавии дутарафаи Шар?у ?арб боз ?ам ?увват гирифт. Ма?з илму ?икмати юно-н? буд, ки тавассути забони араб? дар Шар?и мусул-мон? густариш ёфта, бо такони судмандаш дар а?ам растохези маданияти моддию маънавии пешин ба ву-??ъ пайваст.
Дар асар?ои як ?атор муаррихон, файласуфон, адабиётшиносон ва забоншиносони дохилию хори-?? (Е.Э.Бертельс, А.Е.Бертельс, А.М. Белинский, А.Н.Болдырев, И.С.Брагинский, Н.Неъматов, В.Ни-китина, Б.?.?афуров, Акбар Турсунов, Р.Масов, Анри Корбен, Му?аммад Муин, Э?сони Табар? ва дигарон) ?и?ат?ои тава????манди ин падидаи фар?анг? маври-ди та?лилу тааммули илм? ?арор гирифтаанд.
Дар давраи Э?ёи А?ам ч? файласуфони ?удого-на ва ч? ?араён?ои томи динию фалсаф? аз анъана?ои фар?ангии зардуштию монав? ил?оми ?ояв? гириф-таанд. Чун сухан аз Э?ёи-унсур?ои фар?анги пешинаи А?ам меравад, як ?и?ати масъаларо набояд фаром?ш кард.
Маданияти Эрон? ?абл аз а?ди исломй замоне аз махзани тамаддуни классикии Аврупо ба?ра бардош-та буд. Вале фар?анги бостонии Юнон ягона манбаи ил?оми Эрониёни ?адим набуд. Барои бар?манд шу-дани заминаи маънавии А?ам сарчашма?ои фар?ан-гии ?индувон низ басе мусоидат кардаанд. Ба тасди?и хулосаи Э?сони Табарй далел?ои бисёре овардан мум-кин. Сухан аз сайри таърихии «Калила ваДимна» ном ёдгории безаволе меравад, ки дар ган?дони адабиёти бадеии ?а?они мутамаддин ма?оми хосе пайдо кар-дааст. Дар А?ами бостон? баробари адабиёти баде? баъзан тавассути он фалсафаи ?индувон низ густариш ёфта буд. Худи фалсафа ?амчун як со?аи фаъолияти фикрию амал? ба аслу усули афкору аъмоли а?амиён ?аргиз бегона набуд. Бинои м??ташами илму ?икмати асримиёнагии А?ам бошад дар болои чунин як та?кур-сии муста?ками таърихию фар?анг? ?омат афрохта-аст, ки он дар нати?аи инкишофи ?азорсолаи афкору а?коми дин?, асотир?, ахло?? ва фалсафии мардуми та??о? бунёд ёфта буд. Ма?з ?амин заминаи пур?увва-ти таърихию фар?анг? буд, ки ба эрониён имкон дод, аввалин шуда, ?икмати юнониро пазирои намоянд ва пайваста инкишоф ди?анд. ?обили ?айд аст, ки фалса-фаи классикии арабу форсизабон худ бештар бо саъю к?шиши а?амиён ташаккул ёфтааст.Ва чунон ки та-маддуншиноси муосири Эрон? Саид?усайни Наср бар?а? мег?яд: « метавон бидуни ?е? шакку шуб?а аксар файласуфони исломиро Эрон? донист». Эрон ба маркази аслии фалсафаи ислом? табдил ёфта буд.
Шашсад сол пеш аз ин мутафаккири бар?астаи араб Ибни Халдун дар «Му?аддима» ном асари таъ-рихиаш чунин баён намудааст: «?амъи мутахассисони сарфу на?ви араб? форсиён буданд, ?амъи олимони арабизабон? худ эрон? буданд ё ба форс? ?арф меза-данд ва ё форсидон буданд». Аз р?и маълумот?ои ?а-диси пайгамбар Му?аммад салалло?и алай?и васалам - Р?зе як шайхе аз он кас пурсон мешавад, ки кадоме аз мардуми ?авми ?а?он бофар?ангу илмд?станд?. Му?аммад пайгамбар ба ин суоли шайх чунин посух гуфтанд: « Агар илм дар аршаи аъло ?ам мебуд, онро а?ли форс ба даст оварда буд ».
Равияи гуманист? дар назми то?ику форс ба ?укми анъана даромада, адабиёти классикии моро ба баланд-тарин ма?ому мартаба расонид. Дар ахди Э?ёи А?ам ин а?идаи зотан гуманист? дар шакле маъмулу маъ-руф шуд, ки тавъам ба анъанаи фар?ангии ?азорсолаи мардуми эронинажод буд. Дар ин бора сухан аз васфи кай?онии инсон меравад, ки махсусан дар афкори ах-ло?ию фалсафии а?додони мо Закариёи Роз?, Абунас-ри Фороб?, ибни Сино, Абурай?они Берун?, Умари Хайём, Носири Хусрав, Ша?обиддини С??равард? ва дигарон ба ?укми анъана даромада буд.
Просмотр: 5785
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved