Дата: 2016-02-24
На?ша:
Тарбияи одами нави ?амъияти ?озира, аз ?умла, тарбияи ахлокии шахсият дар маркази дик?ати тамоми фаъолият?о мебошад. Он ди??ати азиме, ки ?амъияти мо нисбат ба масъала?ои тарбияи ахло?? зо?ир менамояд, аз мо?ияти сохти ?амъияти мо муайян мегардад. Яке аз вазифа?ои асосии он ташаккул додани симои маънавии шахсияти ?аматарафа инкишофёфтаи бунёдкор мебошад.
Ахло? чун ма?мўи принсип?о, ?оида?о, норма?о, ?иссиётест, ки одамон дар рафтори худ муносибати байни?амдигар? ва умумии ?амъият дар фаъолияти ме?нат? ва ?аёти ?аррўзаашон онро ба ро?бар? мегиранд. Ахло? дар шароити таърих? ба ву?уд омада, инкишоф ёфтааст. Ахло?и ?ар як ?амъият, ?ар як синф категория, меъёр ва нормаи рафтори муайяни ба худ хосе дорад. Ба категорияи ахло? маф?ум?ое дохил мешаванд, ки он?о мазмун ва мундари?аи онро ифода мекунанд. Чунончи некию бад?, ?а?и?ат?у?, вазифашинос?, садо?атманд?, рост?авл?, мардонаг? ва ?айра. Ахло? баробари талабот?ои умумию конкрет?, намуна?ои рафтори маънавиро дар бар мегирад, ки одамон он?оро барои худ муносиб дониста, барои ноил шудан ба он?о кўшиш намояд. Метавон гуфт, ки ахло?и ?амъияти ?озира мар?илаи олии прогрессии а?ло?ии инсон аст. Ахло? дар ?аёти инсоният роли му?им мебозад. Мо?ияти тарбияи а?ло?и пеш аз ?ама дар он аст, ки талаботи ахло?и ?амъиятиро ба хусусияти пур?иммати ахло?ии шахс табдил меди?ад, яъне ба он муваффа? шудан зарур аст, ки ?ар як шахси ба ?аёт ?адам гузоранда хислат?ои пур?иммати пеш?адами ?амъият? ва ахло?иро чун неъмати ботинан ба ў зарур дарк намояд. Аз рўи муносибати инсон ба ме?нат метавон дар бораи дара?аи камолоти ахло?ии ў хулоса баровард. ?и?ати ахло?ии тарбияи ме?нати ва инкишофи фаъолияти э?одии коркун азмуста?камшавии интизоми бошууронаи ў, муташаккилии муносибат ба ме?нат иборат аст. Тамоми фаъолияти ?амъият ва хал?и мо ба тарбияи одами хушахло? равона карда шудааст, ки он дорои сифат?ои бе?тарини ахло?? буда, тамоми ?обилияти худро ба хизмати умум бахшида тавонистан аст. Мазмун ва мундари?аи ахло?и ?амъият, ки он дар шароити ?озираи мутарак?и инкишоф ёфтааст, дар кодекси ахло?ии То?икистон ифода ёфтааст. Ин кодекс аз ?и?ати принсип?ои худ аз тамоми кодекс?ои то имрўз дар таърих ву?уддошта бе?тар ва пурратар мебошад. Вале дар шароити ?озира вазифаи боз ?ам бе?тар кардани фаъолият, баланд бардоштани самаранокии он, ?ори намудани усул?ои асосноки илмии тарбияи одами нав вазифаи авввалиндара?а гардидааст. И?рои вазифаи тарбияи ахло?? дар коллектив?ои ме?нат? дар асоси баландгирии ин протсесс дар на?ша?ои инкишофи ?амъиятию и?тисодии корхона?о ва муассиса?о мегардад. Ба тарбияи ахло?ии бинокорони ?амъияти ?озира ди??ати ?аррўза ва доими додан вазифаи ?атм? ва зарур? мебошад. Тарбияи ахло?? асосан аз бо?ча ва мактаб?о сар мешавад. Дар тарбияи ахло?? ма?саднок гузаронида шудани кор?ои берун аз синф ва берун аз мактаб мав?еи калон дорад. Гузаронидани ахбороту сў?бат?о дар мавзу?ои идеяв?-сиес?, ахло?иву эстетик?, сана?ои му?ими таърих?, радиошунавони? ва намоиш?ои телевизион, лектория?ои мавзу? ва поход?ои агитатсион? ва ?айра дар такомули ахло?ии ?авонон роли калон мебозад.
Зимнан ?айд кардан зарур аст, ки омўхтани ?оида?ои ахло? ?оло ин маънои хушахло? гардидани ?авононро ифода намекунад. Та?риба?ои психолог? ошкор мекунанд, ки ?авонон ?оида?ои хушахло?иро дуруст аз худ карда бошанд ?ам, фа?ат дорои симои нек? ахло?? мебошанд. Баъзе ?авонон аз сабаби надоштани та?рибаи ?аёт?, таъсири му?ит ва ё дар нати?аи беа?амияти дар рафтори худ нормаю ?оидаи ахло?иро вайрон мекунанд. Бинобар он, ба ?авонон омўзонидани ?оида?ои рафтор, зиндаг?, муносибати бошуурона ба ме?нат аз шарт?ои му?ими кори тарбия ба шумор меравад.
Нисбати а?ида?ои ахло?и мутафаккирони тара??ипарвари Осиеи Миена ва Шар?и наздик – Фороби, Ибни Сино, Ибни Бо?а, Ибни Рушд ва дигарон ба фалсафаи Юнони ?адим, хусусан фалсафаи Арасту бо э?тироми калон муносибат мекарданд. Мутафаккир дар бисер асар?ояш пеш аз ?ама вазифа ва ма?сади илми ахло?ро муайян кардааст. Аз андешаи вай ахло? илмест дар бораи худрефлексии инсон, нати?аи худмушо?идакунии ў ва муносибати одамон дар одобу рафтор аст. Ба а?идаи мутафаккир ахло? ?оида, рафтор ва тарбияи одамонро нисбати ба худии худ ва инчунин дигаронро меомўзад. Чунки муносибат ба худи худ албатта сазовори ба?ои дигарон мегардад. Бо ву?уди баъзе а?ида?ои материалист? дар афкори ахло?ии Сино ма?дудият?о мушо?ида карда мешаванд. Ў дар ?алли як ?атор проблема?ои этик? ва протсессия?ои психолог? баъзан майли тасаввуф? дошта, ба ?увваи муъ?иза бовар? дорад. Ин ?ол албатта бесабаб набуд, зеро Ибни Сино дар чунин шароите зиндаг? ва э?од мекард, ки ?ар гуна фикр?ои пешкадами философии бидъат эълон карда шуда, муаллифони он ба ?азои сахт гирифтор мешуданд. Барои ?амин ?ам файласуф чун дигар мутафаккирони ?амон давра андеша?ои озодфикриро дар асар?ояш ба таври рамзи баён мекард. Аз ин рў, а?ида?ои ахло?ии мутафаккир бар хилофи а?ида?ои дин? нигаронида шудааст. Ин гуна идея?ои мутафаккир бе чуну чаро бар хилофи идеологияи ислом нигаронида шуда буд ва бинобар ўро бидъат эълон карда, доим таъкиб мекарданд. Яке аз хусусият?ои а?ида?ои ахло?ии Абуали Ибни Сино дар он мебошад, ки а?ида?ои ахлокиаш бо мушо?ида?ои психологии у ало?аманданд проблема?ои ахло?? аз ну?таи назари ?иссиёт ?олат?ои психик? ва ру?ии инсон тафсир дода мешавад. Таълимоти Ибни Сино дар бораи нафс далели боэътимод аст. Вай нафси инсонро ба ду ?увва – амалиётнок? ва дарккун? ?удо мекунад. ?увваи дарккун? низ ду хел мешавад – назарияв? ва та?рибави?. Фа?миши? назарияв? ба амалиёт вобаста буда, фа?миши та?рибав? асоси рафторро муайян мекунад. Аз ин таълимоти Ибни Сино маълум мешавад, .ки та?рибаи дарккунии инсон асоси ахло?, одоб ва рафтори инсонро ташкил меди?ад. Вай мисли Фороб? ба та?лили категория?ои нек? ва бад? дик?ати махсус дода, ин тавр ?айд мекунад: «?амаи мав?удот бо табиати худ ба сўи камолот майл доранд. Ин майл ба камолот аз ?и?ати мо?ияти худ некист» Ба а?идаи мутафаккир ?ар як инсон аз ноило?и ё бо хости худ нек? мекунад. Файласуф ?амон некиро некии ?а?и?? медонад, ки на ба ма?сади муайян, на ба ма?сади тамаъкорона, на аз ноило?и карда мешавад. Фа?миши нек?- мегуяд Ибни Сино – ду маъно дорад: якум он ?изе, ки бо табиати худ нек аст; он чизе, ки нек аст барои каси дигар. Дар маънои аввал чиз?о ва ?одиса?ое дар назар дошта мешаванд, бо табиати худ нек ?астанд. Сино маф?уми ахлокии одами некро дуруст маънидод кардааст: мутафаккир ?унин ?айд мекунад: «Некўи фа?ат аз риоя кардани ?оида?ои дин? иборат нест, яъне хайрхо? будан ва ба ?амаи одамон, хусусан ба дармондагон ва дар ?олат?ои зарури дасти ёр? дароз кардан иборат аст».
Мутафаккири бузург ?амеша тарафдори дустии байни одамон ва хал??о буд. Бе дустии ?а?и?и, - мегўяд ў, - бахти ?а?и?и ву?уд нахо?ад дошт. Ба андешаи олим, фа?ат он кас сазовори калимаи дўст шуда метавонад, ки ахло?ан пок, ру?ан бой бошад ва ?амаи хислат?ояш ба норма?ои ахло?? мутоби?ат ?арда тавонад. Ибни Сино инчунин дўст?ои номувофи?у бепринсипро зери тан?ид гирифта, аз ин гуна дўстон даст кашиданро раво донистааст:
Бо душмани чу дўст бисёр нишаст,
Бо дўст набоядам, дигар бор нишаст.
Пар?ез аз он шакар, ки бо за?р омехт,
Бигрез аз он магас, ки бар мор нишаст.
Барои саодатманд шудан мувофи?и нишондоди Сино инсон бояд ба а?лу амал такя кунад. Агар вай дар ин ро? хирадманду ботадбир бошад, пас ў со?иби а?ли солим ва баръакси он пас вай абла? ва кам а?л аст. Аз ин рў, шароит?ои зарурии ба саодат расидан ба гуфти мутафаккир ба азхудкунии илм?ои назарияв? вобаста аст. Вай ба ?увваи бузурги илм боварии комил дошт. Илм инсонро аз рафтору кирдори бад ниго? дошта, ба хул?у атвори нек ?идоят мекунад. Агар ?ар кас хушбахт шудан хо?ад, бояд а?лу дониши худро ?амеша такмил ди?ад.
Психология ва педагогика ва илми ахло? ба таври илми исбот карданд, ки дар давраи нав?авони протсесси худшиносии он?о хеле босуръат ва ?аматарафа инкишоф меебад. ?авонон, ки дар ин ва?т дар арафаи интихоби ро?и ?аёт ва касбу кор меистанд, ба савол?ои «К? бояд шуд?» ва «Ч? хел бояд шуд? » дучор меоянд. Тавассути ин савол?ои ?аёти сифат?ои ахлокии худ ва одамони атрофро идрок менамоянд. Дар нати?а талабот ва шав?ашон нисбат ба худ ва олами ботинии дигарон меафзояд. Барои ?амъияти мо бешак нест, ки насли наврас – бинокори ояндаи ?амъияти мо ч? тавр камолот ёфта истодааст. Вай ба ч? майл дораду чи?о ўро муттассир мекунад. Шав?у зав?и он чи гуна асту ба кадом намуна?о пайрави мекунад. Ба ин маъни омўхтани проблемаи ташаккули идеал?ои ахло?ии ?авонон а?амияти хоса касб мекунад. Идеали ахло?и, худ, - … тасаввурот дар бораи норма?ои умумитарин, намунаи рафтори одам? ва муносибати ?амдигарии одамиён ва ифодкунандаи ма?сад?ои одамони таърихан конкретбуда дар тарбияи маънавии хонандагон роли калон мебозад. ?ой доштани идеали ахло?? ба ?авонон имконият меди?ад, ки системаи а?оиди сиес?, эъти?оди ?амъият? ва малакаи ?авии рафтори ахло?ии худро таша?кул ди?анд. Зиёда аз он, идеали ахло?и ?амчун талаботи маънавии он?о ба ?увваи ?аракатди?андаи фаъолияти он?о табдил меёбад. Дар он сурат, вай натан?о дар шуур, балки дар рафтори он?о низ зу?ур мекунад. М.И.Калинин дар ин бора бар?а? навишта буд, ки ?аёти одами идеал надошта, гарчанд аз ?и?ати модди пурра таъмин бошад ?ам, мурда аст, ?иммат надорад. Дар вай таппиши пурэ?тироси дил, майл ба исти?боли оянда ву?уд надорад. Ин ?аёт набуда, балки тасодуф ва ин?ики?ои бемаънии та?дир аст. Мо ?оло тан?о доир ба баъзе хусусият?ои ташаккули идеал?ои ахло?ии ?авонон истода мегузарем, ки ба фикри мо муайян намудани он дар ?алли ин пролблема мав?еи му?им дорад. Идеал?ои шахсии ?авонон бо идеал?ои ?амъиятии сохти ?амъият? ?амовоз аст. Аз интихоби идеал?ои он?о ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки идеал?ои он?о нафа?ат мизони ба?оди?? ба ахло?и дигарон, балки ифодакунандаи симои маънавии худашон низ мебошад. Аз ин рў, дар як ва?т идеали он?о ?амчун воситаи худтарбиякунии он?о мебошад. ?амин тари?, ба ?исоб гирифтан ва муайян намудани шароит ва хусусият?ои ташаккулебии идеал?ои ахло?ии ?авонон гарави муваффа?ият буда, ба омўзгорон имконият меди?ад, ки ба протсесси ташаккулебии идеал?ои ахло?ии хонандагон самарабахш таъсир расонанд. Дар чорчубааи ?онуни То?икистон ?айд карда шудааст, ки ?е? як чиз монанди ?аети ?арруза ва муносибати бошуурона ба кори ?амъият? ба ташаккули шахсияти инсон таъсире расонида наметавонад, ба шарте ки ягонагии кирдор ва гуфтор нормаи ?аррузаи ахло?и гардида бошад. Ин гуна вазъиятро ба ву?уд оварда, малака ?осил кунонидан ма?з вазифаи тарбияи ахло?ист.
Дар замонии ?озира тарбияи шахсият, тарбияи ахло?ии ?авонон ?ои махсусро иш?ол мекунад. Идеале, ки ?ар як оила мактаб ва ?амъияти мо ба он кўшиш дорад, ин ?аматарафа тара??и ёфтан, маълумот гирифтан ва одами ахло?ан ва ?исман солим мебошад. Аммо решаи камолоти шахсияти бача дар тарбияи оила аст.
Просмотр: 8911
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved