Дата: 2015-09-19
1. Маф?уми шарнома дар фаъолияти со?ибкор?
«Бо дарназардошти он ки ?ануз сат?и зиндагии аксарияти мардуми кишварамон паст аст ва ?исме аз а?олии ?обили ме?нат бо ?ои кор таъмин нест, имрўз вазифаи аввалиндара?аи ?укумати То?икистон навсозии зиндаг?, таъмини риояи ?у?у?и ша?рвандон, ташкили ?ой?ои нави кор?, инкишофи со?ибкории хурду миёна ва фаро?ам овардани шароити мусоид барои таъсиси корхона?ои нави исте?солии дорои та??изот ва технологияи муосир мебошад» - гуфта?ои Президенти ?умхурии То?икистон Э.Ш. Ра?мон аз он ша?одат меди?анд, рушди фаъолияти со?ибкори яке аз самт?ои асосии сиёсати и?тисодии ?укумати ?умхурии То?икистон мебошад.
?ангоми кор бо со?ибкорон, ба тари?и расонидани кўмаки ?у?у?? дар гузаронидани танзими муомила, ни?оят, бо иштирок дар дида баромадани даъво?о ба нати?а мерасанд, ки аксарияти вазъият?ои муно?ишав? дар фаъолияти со?ибкор? аз сабаби нодуруст тартиб дода шудани шартнома?о ба ву?уд меоянд. Барои бо муваффа?ият пеш бурдани фаъолият тан?о ў?дабаро, ташаббускор будан кофи нест, зеро пеш аз ?ама донистани ?оидаю меъёр?ои муайянкунандаи рафтори одамон дар шароити и?тисоди бозор? зарур аст.
Дар со?ибкор? ?ама чиз аз шартнома оѓоз мешавад. Ма?з дар шартнома рукн?ои му?офизати фаъолияти со?ибкор? аз шарикони беви?дон, муносибат?ои маъмули бо ма?омоти андозу назораткунанда инъикос ёфтанаш даркор аст.
Агар ин шакл?о бо мазмуни и?тисодиёти навин мутоби?ат кунанд, муаммо?ое, ки дар ?араёни бозсоз? ба ву?уд меоянд муваффа?она ?алли худро меёбанд. Яъне муассисахо бояд бо назардошти талаботи истеъмолкунандагон барномаи худро таъсис диханд ва тасдик намоянд. Аз ин чост, ки накши шартномахо дар шаклхои муносибатхои сохибкории чараёни хочаги боло меравад.
Шартнома - шакли аз чихати замони нисбатан устувор аст. Таърихи хазорсолахо дорад. Имконияти истифодаи шартномахо дар тули даврахои хело зиёд чунин маъно дорад, ки муносибатхои чамъиятии гуногунро дар шакли муносибати ботартиб дарбар мегирад. Бояд кайд кард, ки мазмуни ичтимоию иктисодии шартнома тагйир ёбад хам, сохтори вай чун махсули техникаи хамкори бидуни тагйир мемонад.
Хайати иштирокчиёни имконпазири шартнома дар давраи гузориш ба иктисоди бозори васеъ шудан гирифт, яъне дар баробари ашхоси вокеи (шахрвандон), ташкилотхои дастачамъии дорои салохиятхои шахсони хукуки илова шуданд. Намудхои шартномахо, ки дар конунгузории чори пешбини шудаанд, аз он чумла, шартномахои хусусияти тичорати дошта зиёд гардиданд.
2. Шартномаи сохибкори, шакл ва намудхои он
Шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори бо хусусиятхои ба худ хосашон аз дигар намуди шартномахо фарк менамояд. Пеш аз хама бо хайати субъектхояшон. Субъекти чунин шартномахо дар чараёни сохибкори танхо ташкилотхо ва сохибкорони инфироди шуда метавонанд. Онхо аз лахзаи бакайдгирии давлатиашон вазъи субъекти фаъолияти сохибкориро доро мешаванд. Пас аз он онхо хак доранд, ки бо дигар сохибкорон ва бо шахсоне, ки ба субъектхои фаьолияти сохибкор дохил намешаванд, шартнома банданд.
Шартномахое, ки шахсони хукукии тичорати мебанданд, хамчун шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори эътироф карда мешаванд, зеро максади асосии фаъолияти шахсони мазкур ба даст даровардани фоида мебошад. Шартномахое, ки бо иштироки сохибкорони инфироди ё ташкилотхои гайритичорати баста мешаванд, хамчун шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори эътироф карда шуданашон аз максади дар назар доштаи иштирокчиёни он хангоми бастани шартнома вобаста мебошад. Агар онхо бо максади амали намудани фаъолияти сохибкори баста шуда бошанд, он гох онхоро ба номгуи шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори дохил намудан мумкин аст. Ба шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори, ки ба сифати сохибкор харду тарафи шартнома баромад мекунанд, шартномахои махсулотфиристони, шартномаи хариду фуруши махсулоти хочагии кишлок, шартномаи махсулотфиристони барои эхтиёчоти давлати, шартномаи фаъолияти якчоя ва гайрахо дохил мешаванд. Ба шартномахои сохибкорие, ки танхо як тараф ба сифати сохибкор метавонад баромад намояд шартномаи хариду фуруш, таъмини баркиро, пудрати маиши, шартномаи кредит, идораи ба бовари асосёфтаи амвол, шартномаи пасандози бонки, суратхисоби бонки ва гаирахо дохил мешавад.
Хусусияти дигари фарккунандаи шартномахо дар сохаи сохибкори аз он иборат аст, ки максади асосии сохибкор мунтазам ба даст даровардани фоида буда, на конеъ гардонидани талаботхои шахси, маиши ва гайрахо мебошад. Ин максади асоси бо рохи амали гардонидани дигар максадхо, аз чумла фуруши молхо, истифодаи амвол, ичрои кор, расонидани хизмат ба даст дароварда мешавад. Хамин тавр, шартномахои сохибкори пеш аз хама, чунин шартномахоеанд, ки дар байни сохибкорон ё бо иштироки онхо бо максади амали намудани фаъолияти сохибкори баста мешаванд.
Хусусияти сеюми шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори характери музднокии онхо мебошад. Ин чиз дар он ифода меёбад, ки тарафхои чунин шартномахоро банданда барои ичрои ухдадорихои худ музд ё ин ки дигар пешниходоти мутакобилро мегиранд.
Конунгузории амалкунанда бастани шартномахои бемуздро дар байни субъектхои сохибкори манъ менамояд. Аз он чумла, тухфа дар байни ташкилотхои тичорати, инчунин бемузд ба ташкилоти дигари тичорати барои истифода додани ашьё аз тарафи ташкилоти тичоратии дигар мумкин нест. Манъи мазкур ба сохибкорони инфироди низ татбик карда мешавад, зеро хамчун коидаи умуми нисбат ба онхо низ он меъёрхо татбик карда мешавад, ки фаъолияти ташкилотхои тичоратии дорои хукуки шахсони хукуки бударо ба танзим медарорад.
Ба хам пайвастшавии озодии нихоят зиёд ва талаботи катьи барои сохибкорон дар ухдадорихои шартномави хусусияти характерноки шартномахо бо иштироки субъектхои фаъолияти сохибкори мебошад . Принсипи озодии шартнома, ки кисми чудонашавандаи принсипи озодии фаъолияти сохибкори мебошад, дар конунгузории далхдори махсус инъикоси худро меёбад. Он дар озодона бастани шартномахо, намудхои он, интихоби ракибон ва шарту шароищои шартнома, ичрои ухдадорихо ва татбики чавобгари барои вайрон намудани ухдадорихои шартномави ифода меёбад. Конунгузории амалкунанда ба субъектхои фаъолияти сохибкори дар ташкили шартхои шартномахои сохибкори озодихои зиёде медихад. Чунончи радди яктарафаи ичрои ухдадорихое, ки ба амал баровардани фаъолияти сохибкории тарафхо алокаманд аст, инчунин яктарафа тагйир додани шартхои чунин ухдадорй танхо дар холатхои пешбининамудаи шартнома, агар дар конун ё мохияти ухдадори тартиботи дигаре пешбини нашуда бошад, ичозат дода мешавад. Барои шахсоне, ки сохибкор намебошанд коидаи мазкур татбик намешавад. Вале бояд кайд намоем, ки амали озодии шартномахо дар муомилоти сохибкори дар баъзе мавридхо чиддан махдуд карда шудааст. Ин махдудкуни боиси дур шудан аз коидахои баробари ва диспозитивии муносибатхои сохибкори мегардад.
Махдудияти озодии шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори дар холатхои бо ташаббуси худ махдудкунии бастани шартномахо, хангоми хатман бастани онхо ва махдуд намудани озодии шартномави хангоми пешбини намудан ва хатто хангоми ихтиёран ба зимма гирифтани ухдадорихои шартномави мумкин мебошад. Мисол, дар сурати беасос аз бастани шартномаи оммави даст кашидани ташкилоти тичорати, тарафи дигар хукук дорад барои мачбуран бастани шартнома ба сидорахои дахлдор мурочиат намояд. Шартномаи оммави
шартномае мебошад, ки аз чониби ташкилоти тичорати баста шуда, дар он ухдадории ташкилот дар мавриди фуруши махсулот, ичрои кор ё хизматрасони, ки чунин ташкилот мувофики хусусиятхои фаъолияташ бояд нисбат ба хар мурочиаткунанда анчом дихад (савдои чакана, мусофиркашони дар наклиёти истифодаи умум, хизматрасонии алока, таъминоти барк хизматрасонии тибби, мехмонхонахо ва гайрахо), муайян гардидааст.
Ухдадории субъекти фаъолияти сохибкори оид ба бастани шартнома дар дигар конунхо низ пешбини карда шудааст. Мувофики конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи ракобат ва махдудкунии фаъолияти инхисори дар бозорхои мол» ба субъекти хочагие, ки дар бозори моли муайян мавкеи хукумфарморо ишгол менамояд беасос даст кашидан аз бастани шартнома бо харидорони (супоришдихандагони) алохида, агар имконияти истехсол ва тахвили моли дахлдор мавчуд бошад манъ аст. Чунин коида нисбат ба бастани шартномаи махсулотсупори барои эхтиёчоти давлати низ татбик карда мешавад (Конуни ЧТ «Дар бораи хариди давлатии молу махсулот ва кору хизматрасонихо» аз 12 декабри соли 1997).
Махдудияти озодии шартномави дар тахкими шартхои шартномаи хамрохшави, инчунин махдуд кардани чараёни бастани шартномахо бо сабаби хатман бастани намуди алохидаи шартномахо танхо дар савдои умуми ва дигархо низ ба миён меояд.
Хусусияти дигари шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори аз он иборат аст, ки бахсхои оид ба бастан, тагйир додан, бекор кардан ва ичрои ухдадорихо, хамчун коида дар судхои иктисодии Чумхурии Точикистон дида баромада мешавад. Агар ба сифати яке аз тарафхои шартномаи сохибкори шахрванд истеъмолкунанда баромад намояд, он гох чунин бахсхо аз тарафи судхои умуми дида баромада мешавад. Бо назардошти гуфтахои боло мафхуми умумии зеринро ба шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори додан мумкин аст:
Созиши тарафхои (ё ин ки яке аз тарафи) фаъолияти сохибкори, ки дар асоси муздноки ва бо максади амали намудани фаъолияти сохибкори баста шудааст, шартнома дар сохаи фаъолияти сохибкори эътироф карда мешавад .
Дар шароити иктисоди бозори накши шартнома дар танзими муносибатхои иктисоди нихоят бузург аст. Низоми шартномахо асоси механизми бозориро ташкил медихад. Махз талабот оид ба такмили танзими муносибатхои иктисоди ба воситаи шартнома яке аз хусусиятхои мухими танзими муносибатхои бозори ба шумор меравад. Хамзамон бо баробари инкишофи иктисоди бозори ахамияти шартнома хамчун воситаи танзими фаъолияти хочаги паиваста меафзояд. Зеро он бо иштирокчиёни муносибатхои хочаги имконияти озодонаи кабули карор ва ба хает татбик намудани онро медихад. Хавасмандии шахсии субьектхои фаъолияти сохибкориро пурзур менамояд, ки бешубха боиси ба харакат овардани чараёни истехсолот ва муомилот мегардад. Дар ин сурат ба воситаи худтанзимнамои, иштирокчиёни шартнома ба мазмуни муносибатхои хукукии шартномавии худ кувваи ботинии бахаракатдароваранда, яъне хавасмандии моддиро дар ба таври дахлдор ичро намудани ухдадорихои субъективии иштирокчиёни он дохил менамояд. Аз ин чо танзимнамоии шартномави барои мусобика, ракобат дар ноил шудан ба натичаи нихоии фаъолияти сохибкори шароит фарохам меоварад .
Хамин тавр, шартнома ба сифати яке аз механизми асосии хочагидори ва шакли хукукии ташкили аз руи мохияташ алокахои хочаги баромад менамояд. Дар ин хол шартнома на танхо ба сифати асоси ба вучудоии ухдадорихо, балки хамчун воситаи ноил шудан ба натичаи нихоии фаъолияти сохибкори баромад менамояд. Бо шартнома манфиатхои модии ташаббускори хочагии сохибкорон инчунин ноил шудан ба натичаи нихоии фаъолияти сохибкори алокаманд мебошад. Аз ин чо шартнома, функцияи баходихии натичаи фаъолияти сохибкориро низ ичро менамояд. Шартнома танзимкунандаи рафтори субъектхои фаъолияти сохибкори мебошад. Санадхои меъёрию хукуки асоси хукукии фаъолияти сохибкориро барпо менамояд. Шартнома бошад режими мушаххаси хукукии алокахои иктисодии байни субъектхои фаъолияти сохибкориро мукаррар менамояд. Вай тартиб ва шартхои ичрои ухдадорихои шартномави, шакли бахамтаъсиррасонии тарафхо, назорат аз болои ичрои ухдадорихоро муайян намуда, хусусияти хоси муносибатхои мушаххаси тарафайнро ба хисоб мегирад.
Модоме, ки шартнома намуди муомила аст ба воситаи вай хамаи коидахои шаклхои муомила татбик мешавад. Бастани шартномаи сохибкори дар хар гуна шакл, ки барои ичроиши муомила пешбини шудааст мумкин аст, агар конун барои ин намуди шартнома шакли муайян пешбини накарда бошад. Масалан, шартнома метавонад дар шакли дахони (шафохи), хаттии одди ё нотариали баста шавад. Баъзе намуди шартномахо бояд аз кайди давлати гузарад.
Агар тарафхо барои бастани шартнома мутобики шакли муайян рози шуда бошанд, шартнома баъд аз гирифтани шакли шарти, гарчи ин шакл тибки конун барои ин намуди шартнома пешбини намуда бошад хам, ба расмият медарояд .
Дар Чумхурии Точикистон шартнома мобайни шасони хукуки ва шахрвандон (тарафхо) бояд дар шакли оддии хатти баста шавад.
Бояд дар назар дошт, ки шакли хатти якчанд намуд дорад. Намуди аз хама пахншудаи он хуччатест, ки аз тарафи харду тараф имзо шуда бошад. Шакли хаттии бастани шартнома хамчунон тасхехи шакли хатти аз тарики анчоми амалхои хакики барои татбики шарти пешниходшудаи шартнома (бор кардани мол, расонидани хизматхо, ичроиши кор ва хоказо) ба хисоб меравад.
3. Оферта хамчун шакли бастани шартнома
Шартнома ба шакли хатти метавонад аз тарики табодулаи мактубхо, телеграммахо, факсхо ва дигар воситахои алока баста шавад. Дар ин маврид бояд бовари хосил намуд, ки шартнома ё ин, ки бо ибораи дигар мавчуд будани имзо, ки барои муаиян кардани баромади хуччат аз тарафи шартнома имконият медихад, хулоса бароварда шавад. Барои шартномаи карз шакли хатти, агар шаходатномаи шартнома расид ё ин, ки когази кимматнок (вексель, вомбарг) ва барои шартномаи нигахдори расид ё нишонаи шарти мавчуд бошад, озод шуморида мешавад.
Шакли хаттии шартнома ба шарти риоят гардида дониста мешавад, ки агар шахси оферта (пешниходи як шахсё якчанд ашхоси муайян фиристодае мебошад, ки максади шахси пешниход кардаро аник ифода намуда шартномаро ба унвоне, ки пешниходро кабул кунад, имзо карда шуда хисоб мекупад) гирифта, дар вакти муайяншудаи он, барои аксепт (чавоби шахсе мебошад, ки офертаи ба у фиристодашударо гирифтааст) чихати татбики шарти шартнома фаъолият мебошад, албатта ба шарте, ки дар оферта дигар шарт пешбини нагардидааст ё ин, ки тавассути конун ё санади киматноки хукуки муайян нагардида бошад.
Бояд кайд намуд, ки барои эътирофи амалхои гирандаи оферта бо аксепт ичроиши пурраи шартхои офертаро талаб мекунад. Бо ин максад барои таснифи амалхои номбурда ба сифати аксептшахси офертаро гирифта тибки шартхои дар оферта зикршуда ё дар вакти барои вай муайяншудаи аксепт ба ичроиш огоз кунад, кифоя аст.
Пеш аз бастани хама гуна шартнома бояд музокирот ба шакли шифохи (масалан бо телефон), аз тарики мулокоти бевосита ё ба шакли хатти сурат мегирад. Хангоми алокахои байналхалкии сохибкорон бояд хусусиятхои миллии шарики хории ба эътибор гирифта шавад.
Баргузории музокирот ба тарзи хатти мафхуми онро дорад, ки яке аз тарафхои (ё яке аз шарикон) дар бастани шартнома ташаббус нишон дода лоихаи хаттии шартномаро, ки он оферта (аз лотини offero - пешниход мекунам) номида мешавад, тайёр мекунад . Дар фаъолияти сохибкори оферта вакте истифода мешавад, ки яке аз тарафхо пешниходи худро ба шакли лоихаи шартнома омода сохта ба музокирот бо чониби дигар, аллакай бо лоихаи тайёр меравад. Дуруст аст, ки хар лоихаи шартномаи оферта номида намешавад, балки факат лоихаи аз тарафи яке аз шарикон имзо гардида оферта аст.
Дар сурати бурдани музокирот ба шакли хатти тарафхо чунин амал мекунанд. Масалан, сохибкор, мол дорад ва онро ваи фурухтан мехохад. Ба ин максад вай молро тайёр мекунад (мол, оферта мешаваду сохибкор оферент) ва ба харидори имконпазир мефиристонаду аксуламали харидорро интизор мешавад. Эхтимол харидор ба пешниход чавоб надихад мумкин аст, ки офертаи фиристодашударо имзо кунад. Агар харидор офертаро имзо. кунаду ба сохибкор фиристонад, он гох шартнома байни онхо баста шуда хисобида мешавад .
Аз хамин сабаб офертаи озод ва катъиро фарк мекунанд. Оферти катай ба як сурога фиристода мешавад ва дар сурати ичрои шартхои зерин эътибори шартномави пайдо мекунад:
а) вакте, ки офертаро чониби дигар (харидор) имзо карда бошад;
б) вакте, ки оферта ба сурогаи фиристанда бозгашт фиристода шавад;
в) вакте, ки оферта ба фиристанда расида бошад. Танхо дар сурати риояи ин се шарт шароити оферта шартномави мешавад.
Бояд таъкид кард, ки хар оферта дар муддати муайян эътибор дорад, ки ин вакт дар матни вай инъикос меёбад. Мисол: Офертаи катъй дар муддати 30 руз cap шуда аз фиристода шуданаш эътибор дорад. Ин чунин маъно дорад, ки хамаи се шарти дар боло зикр шуда бояд махз дар фосилаи 30 руз аз рузи фиристодани оферта риоя шавад .
Чунин холат ба пуррагй ба офертаи озод низ тааллук дорад. Офертаи озод барои як моли муайян якбора ба чанд гирандахо (харидорони имконпазир) фиристода мешавад. Агар дар оферта зикр шуда бошад, ки он озод аст харидор онро имзо карда бошад хам кафолати хатмии хариди борро надорад, чунки бор якто (як микдор) буда пешниход, фарзан ба дах харидори имконпазир фиристода шуда аст. Барои хамин хам офертаи озод дар сурати риоя кардани хамаи се шарт, ки бо офертаи катъи вобаста аст ва хамчунон харидори имконпазир онро имзо ва ба сурогаи оферент (фиристондаи пешниход) мефиристонаду оферент аз харидор оференти имзошударо гирифта ба харидор тасдики онро пас равон мекунаду харидор офертаи имзо кардаи харду тарафро ба сифати шартнома ба хисоб мегирад.
Аз хамин сабаб дар матни оферта доимо оиди дар кадом вакт фиристода шудани тасдикот тавассути пешниходкунанда зикр карда мешавад. Масалан, дар муддати се руз аз лахзаи тамом шудани вакти эътибори оферта. Барои худи оферент кайди чунин вакти эътибор ахамияти калон дорад. Чунки агар тасодуфан хамаи дах сурогахо (гирандаи пешниход) офертаро имзо карда равон кунанд оферент (фиристодаи пешниход) имконият хохад дошт, ки яке аз онхоро интихоб намояд.
Ба хамин тарик реклом ва пешниходхои дигар, ки ба ашхоси номуайян равона шудааст чун пешниход барои тахияи оферта барраси мегардад, албатта агар дар пешниходи пешина бевосита дигар чиз зикр нашуда бошад.
Бояд кайд шавад, ки дар шароити сохибкории озод имконияти бастани шартномахо аз тарики гирифтани фармоишот барои ичроиш номахдуд аст. Чунин тарзи кор дар муносибатхои байни идорахои брокери ва мизочони онхо хангоми бастани шартномахо дар бораи хизматрасонии брокери ба таври васеъ истифода мешавад. Масалан, агар брокер дар муддати муайяншудаи шартномаи мазкур оиди фармоиши гирифтааш эътирозе изхор накарда бошад шартнома дар кисмати ин фармоиш баста шуда шуморида мешавад. Лекин, тавассути шартномаи хизматрасони ва брокери шартхои дигар низ пешбини шуда метавонанд .
Байни сохибкорони муосир бисер вакт саволе пайдо мегардад, ки бастани шартнома ба воситаи телефон мумкин аст ё не? Ё ин ки "созиши шифохи" то чанд андоза эътибор дорад?
Аз руи коидаи умуми, муомилае, ки барои вай конунгузори шакли хатти ё дигар хелро пешбини накардааст, метавонад ба таври шифохи хал шавад. Халли ин гуна муомила аз рафтору кирдори шахсбармеояд. Аммо хангоми мунокиша дар сурати шакли оддии хатти надоштани муомила тарафаин ба тасдики баёноти шохиди такя карда наметавонанд ва дар мавридхое, ки дар конун бевосита бастани шартнома ба шакли хатти талаб карда мешаваду он шартномаи ба шакли шифохи баста шуда бе эътибор дониста мешавад.
Шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори аз руи ба асосхои гуногун тасниф мешаванд. Аз руи тартиби бастан ва лахзаи саршави хукуку ухдадорихои тарафаин шартномахои консенсуали, реали ва формали мешаванд .
Консенсуали (аз лотини consensus - созиш) - шартномахое мебошад, ки барои бастани онхо созиши тарафайн кофи аст (масалан, шартномаи хариду фуруш, ичораи моликияти, пудрати ва хоказо).
Реали (аз лотини res - чиз) шартномахое аст, ки бар иловаи созиши тарафаин бояд молу мулки дар шартнома зикр гардида амалан супорида шавад (масалан, кашонидан, шартномаи карз ва хоказо).
Формали - (расми) - гуфта шартномахоеро меноманд, ки онхо аз руи шакли дар конуи талаб шуда танзим мешаванд, яъне хатти ё ин ки нотариали (масалан, тухфа, фуруши муассиса ё бинои истикомати ва монанди онхо). Хам шартномаи консенсуали ва хам реали шартномаи расми (формали) шуданаш мумкин аст.
Дар фаъолияти сохибкори шартномаи ба эътимоди шахси асосёфта макоми хос дорад. ки онро - фидуциари (аз лотини fiducia - муомилаи ба эътимод ё бовари асосёфта) меноманд.
Шартнома - супорише, ки мазмуни асосии он дорои меъёрхои махсус буда муносибати шахси - эътимодии тарафаинро таъкид менамояд.
Шартнома вобаста ба худ ва асосхояш шартномаи каузали (аз лотини causa - сабаб, далел) ё абстракти (мафхум) шуда метавонад.
Шартномаи каузали максади хукукиро дакику возех баён мекунад. Эътиборнокии ин гуна шартнома ба конуни будан ва дастрасии максадхои дар шартнома зикр шуда вобаста аст. Шартномаи абстракти бошад дар хар сурате эътибор дорад ва ба асоснокияш вобаста нест, ба шарте, ки шакли он риоя шуда бошад (масалан, тазмини бонки) .
Шартнома хангоми баста шуданаш вобаста то ба чи дарача пешаки маълум будан, андоза, таносуб ва матлаби ухдадорихои мукобил коммутативи (аз лотини commutare - иваз кардан) ё алеатари (аз лотини alleator - киморбоз) шуда метавонад.
Хангоми имзои (баста шудани) шартномаи коммутативи андоза, таносуб ва матлаби ухдадорихои тарафайн ба таври мушаххас муайян мегардад.
Хангоми ахди шартномаи алеатари матлаб ва хусусиятхои ухдадорихо пурра маълум нсстанд ва ба шароити, ки пешаки донистани онхо номумкин аст (масалан, талаф, бози ва хоказо).
Муносибатхои шартномави дар сохаи фаъолияти сохибкори бо подош ё ройгон мешаванд.
Аксарияти шартномахои сохибкори бо подош мешаванд, ки ба истифодаи шаклхои моливу пули дар гардиши сохибкори вобаста аст. Бо подош будани шартнома маънои онро дорад, ки хар кадом иштирокчии шартнома манфиати муаияни модди ё дигар хел (моликият, пул, хизмат, хукук)-ро сохиб мешавад. Ё ин ки молу мулки гирифтаи як тарафи шартнома бо молу мулки додаи тарафи дигар баробар бошад (аз руи шартномаи ичораи моликияти, масалан ичорадиханда вазифадор аст, ки ба ичорагиранда барои истифодаи муваккатии ягон чизи муайянро супорад ва ичорагиранда вазифадор аст, ки подош - ичорапули дихад).
Шартномахои бе подош ё ройгон маънои онро дорад, ки як тараф ба фоидаи дигар тараф ягон амалро ичро мекунаду чизе намегирад (масалан, шартномаи тухфа, истифодаи бепул). Дар сурати ичро накардани шартнома тарафи ройгон хизмат кунанда масъулияти ночиз дорад.
Баъзе аз шартномахо аз руи конун ройгон ва беподош (дастур, хифзу нигахдори, карз) шуда метавонанд. Таснифи шартномахо ба шакли бе подош ва ройгон, аз он чумла барои халли масалаи масъулияти моликиятии тарафайян ахамият дорад. Дар баъзе мавридхо масъулияти ашхосе, ки аз шартнома фоида ба даст намеоваранд нисбати ашхоси фоидагиранда камтар аст. Аз шахси фоиданагиранда талаб кардани харч барои хифзу нигахдори ва монанди ин мумкин нест. Хамин тавр, нигохдорандаи моликият мутобики шартномаи нигохдарии роигон бояд аз болои моликияти ба ваи супоридашуда ба монанди моликияти худаш гамхори кунад.
Шартномахо вобаста ба таносуби хукук ва ухдадорихо яктарафа ва дутарафа - ухдадор кунанда шуда метавонанд. Дар холати аввал як тараф факат хукук дорад ва дар холати дуюм факат ухдадорихо.
Дар шартномахои дутарафа - ухдадоркунанда хар ду тараф хам хукук ва хам ухдадори доранд. Мисол дар шартномаи хариду фуруш сохибкорони муносибати хукуки карда, хукук ва ухдадорихои мусови (агар онхо чун фурушанда ва харидор бошанд) доранд.
Шартномахо дар сохаи фаъолияти сохибкори ба шартномахои нихои ва пешаки таксим мешаванд. Шартномаи нихои ба тарафхои хукук ва ухдадорихоро барои ба даст овардани манфиатхояшон медихад ва хамаи шароити шартномаро муаиян мекунад.
Шартномаи пешаки тарафхоро ухдадор мекунад, ки дар оянда шартнома ахд кунанд ё ин ки ба таври иловаги баъзе шартхо (микдор, нарх ва xoкaзo)-po муайян намояд. Ин гуна шартномахо асосан дар тичорати хоричи истифода бурда мешаванд.
Ниг.: Бусыгин А. В. Оферта как форма заключения договора. Предпринимательство. Основной курс. - М. - 1994. - С. 45-47.
Просмотр: 13230
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved