Дата: 2018-10-17
1. Мо?ияти РИ ва ташаккулёбии категория?ои РИ. Таи сол?ои дароз ба сифати яке аз нишонди?анда?ои асосии ?адафноки рушд, ки дар та?ияи сиёсат ба назар гирифта мешавад, ин рушди и?тисод? дониста шудааст. Чунин ?абулгардида буд, ки ноил шудан ба рушди и?тисод? ба таври худ-кор ба рушди инсон ва кули ?омеа оварда мерасонад ва афзоиши ?а?ми умумии исте?солот (масалан, рушди ММД ба ?ар сари а?ол?) ми?ёси ?ашшо?иро ко?иш дода, ба бе?будии нек?а?волии умумии а?ол? оварда мерасонад. А?идаи мазкур ба он асос ёфта буд, ки исте?солот даромадро тавлид намуда, сат?и баландтари даромад дар навбати худ нек?а?волии модд? ва ё и?тисодиро баланд мебардорад.
Ало?а байни афзоиши исте?солот ва ко?иши ми?ёси ?ашшо?? чунон зич ма?суб меёфт, ки аксари и?тисодчиён фикр мекарданд, ки барои ба даст овардани ?адаф?ои рушд додани ди??ати бештар ба рушд кифоя мебошад. Ба ?авли дигар, рушд на тан?о воситаи таъмини тара??иёт, балки ?адафи худи тара??иёт гардид. Ба ин ниго? накарда, ?атто дар он мар?ила баъзе коршиносон дарк мекарданд, ки рушди и?тисод? худ ?адафи ни?о? неву балки восиати тара??иёт мебошад. Соли 1955б и?тисодч? аз Вест-Индия, дорандаи ?оизаи Нобели Артур Люис ?адафи тара??иётро ?амчун «васеъ намудани интихоби инсон» таъриф намуд. Айнан чунин таърифот дар нахустин Гузориш оид ба рушди инсон, ки соли 1990 ба нашр расида буд, оварда шудааст. Фар?ият дар он буд, ки Люис фа?ат зери маф?уми интихоби васеъ даромади бештарро дар назар дошта, бештар ба он бовар дошт, ки рушди и?тисод? бечуну чаро ба рушди инсон оварда мерасонад.
Дарки он, ки рушди и?тисод? синонимии рушди инсон? намебошад, бо пайдоиши ноороми?о ва камбизоатии а?ол? ба миён омад. Та?рибаи баъзе кишвар?ои р? ба тара??? нишон дод, ки вазъи одамон метавонад бо ву?уди афзоиши исте?солот низ р? бакостаг? биёрад. Дар чунин кишвар?о рушди босръати и?тисод? ба назар мерасид, лекин ба он ниго? накарда нобаробар?, шу?ли нопурраи а?ол? ва камбизоат? дар ?амаи ?о бо?? монд. Дар сурате, ки дигар кишвар?о ба даромад?ои ками худ тавонистанд, ки ба сат?и хеле ?аноатбахши нек?а?-вол? ноил шаванд. Аён гардид, ки рушид и?тисод? худ ба худ имконияти таъмини та?симоти одилонаи захира?оро надорад. Ин тан?о дар як ми?дори ками мамлакат?ое рух дод, ки ?укумат?оашон чора?ои зарурии ?адафнокро ?и?ати баланд бардоштани баробар? андешиданд, аз он ?умла барнома?оеро дар амал тадби? намуданд, ки ба со?аи маориф ва тандуруст? равона шудаанд. Дар хусуси давлат?ои аз ?ама бой бошад, нишонди?анда?ои ба мисли афзоиши сат?и ?инояткор?, ифлоскунии му?ити зист, па?ншавии бемори?о ва заифшавии вазъи и?тимо? исботи онанд, ки сат?и баланди даромад аз ма?румияти инсон? дифоъ намекунад. Дара?аи баланди рушди и?тисод? ба бе?будии сат?и зиндагии мардум оварда нарасонд.
Та?рибаи сол?ои 60-ум собит сохт, ки бе татби?и барнома?ои калонми?ёси и?тимо? расидан ба афзоиши назарраси сифати зиндаг?, ?алли масоили и?тимо?-демограф?, таъсиси низоми босамари шу?л ва ко?иш додани ми?ёси камбизоат? аз имкон дур мебошад.
Бо дар назардошти вазъу ?олат?ои зикргардида, дар аввали сол?ои 70-ум ди??ати махсуси консепсия?ои и?тисод? ба с?и ало?амандии рушди и?тисод? ва и?тимо?, ба масъалаи та?симоти даромад ва осуда?ол?, пурзур кардани на?ши сектори и?тимо? равона шуд. Дар нати?аи ин консепсияе бамиён омад, ки номи «аз ?исоби рушд азнавта?симкун?»-ро гирифт ва ?адафи он таъмини нек?а?волии мардум, алалхусус камбизоатон, инчунин афзоиши ММД, маош ва даромади а?ол?; к?маки калон?а?ми давлат? ба со?аи и?тимо? ва ?алби ?исмати васеи а?ол? барои ширкат дар ?араёни та?иясоз? ва бана?шагир? буд. Он мебоист ба бе?тар гардидани та?симоти безиёни даромаду моликияти сарватмандон оварда мерасонд.
Дар миёна?ои сол?ои 70-ум дар доираи консепсия усули муста?имтар та?ия гардид, ки бо номи «консепсияи э?тиё?оти аввалиндара?а» маш?ур гардид, ки дар он масъулияти давлат дар хусуси таъмин намудани восита?ои зарурии зист ба ?амаи одамон, яъне х?рока, хизматрасонии тибб?, маориф зери ди??ати хоса ?арор гирифта буд.
Бо ву?уди ин, на ?ояи «аз ?исоби рушд азнавта?симкун?» ва на «консепсияи э?тиё?оти аввалиндара?а» ба таври васеъ па?н гардиданд. Та?симоти сохтаи тара??иёт ба ?узъ?ои и?тисод? ва и?тимо? боз ?ам паси сар нашуда буд. Ало?аманд? байни рушди и?тисод? ва сифати ?аёти одамон ?оло ?ам то ба охир равшан нагардидааст. Масалан, зери талабот?ои аввалиндара?а асосан молу хадамот фа?мида мешуд, на ин ки нишонди?анда?ои сифати ?аёти одамон; давлат зери ди??ати асос? ?арор гирифта, а?ол? ба сифати ба?рамандон дониста мешуд, на ба сифати ширкаткунандагони фаъоли фаъолияти ба таъмини рушди равонагардида. Илова бар он, чунин тадбир?о фаъолияти и?тисодиро ко?иш дода, ?амзамон харо?от?ои давлатро ба со?аи и?тимо? аз ?ад
зиёд менамуданд.
Дар сол?ои 80-ум маъмул гашт, ки рушди и?тисод? худ ба худ сарват ?исоб шуда наметавонад. Дар аксари кишвар?о олам сустшавии суръати рушди и?тисод? ва б??рони сохтор? ба назар мерасиданд. Дар сиёсати тара??иёт ба ?ои якум авлавият?ои сифатан нав монда мешаванд, ба мисли кам кардани ?арз ва харо?от?ои давлат?, дур намудани ко?иши и?тисод?. «Азавсозии сохтор?» ва либеризатсияи и?тисодиёт ди??атро ба назарияи ?аблан пешни?одшудаи сармояи инсон?, ки ба мабла?гузории аз ниго?и и?тисод? о?илона ба маориф, тандуруст?, тайёрии касб? ва баррасии инсон ?амчун омили умдатарини сармоявии исте?солот асос гирифтааст, пурзур намуданд. Аммо консепсияи зикргардида на ба ?алли масоили камбизоат? пешни?од?ои мушаххас баён кард ва на ро??ои нави тара??иёти умуман зерсистемаи и?тисод? пешни?од намуданд.
Дар посух ба сиёсати азнавсози?ои сохтор? ташкилоти ЮНИСЕФ (Андреа Джованни Корнеа, Френсис Стюарт, Ричард Джолли) ?авоб гардонданд. Санаде та?ти унвони «Азнавсоз? бо че?раи инсон?» (Adjustment with a Human Face) ба нашр расид, ки дар он муаллифон а?амияти исло?от?ои сохториии и?тисодиро рад накарда, аз ХБА ва Бонки Умуми?а?он? даъват ба амал оварданд, ки ба масоили ?ашшо?? ва бе?тар намудани сат?и зиндагии инсон ди??ати бештар дода шавад. Принсипи асос? он буд, ки ?аб?а?ои и?тимо? набояд ба ма?м?и стратегия?ои азнавсози?ои сохтор? ба сифати ягона тайёироти он фа?ат «илова карда» шаванд. Ба ?ои ин он?о бояд дар механизми нави ма?м??, ки барои давраи дарозмуддат ва э?тиё?оти инсон нигарон пешбин? мегардад, дохил карда шаванд.
Соли 1987 Кумитаи СММ оид ба бана?шагирии тара??иёт тасмими гирифт, ки дар гузориши соли 1988-и худ харо?от?ои инсонии азнавсозии сохториро зери та??и? ?арор ди?анд. Ин боиси гузаронидани тад?и?от та?ти ро?барии М.Ул-?а?а, Амартия Сен, ва инчунин К.Гриффин ва ?.Найт гардид, ки нати?аи он дар лои?аи гузориши «Рушди и?тидори инсон?: андозагирии фаром?шгардидаи стратегияи тара??иёт» ба нашр расид.
Шохиси рушди инсон? (ШРИ) ба?ои ма?м?ии пешравии инсонро меди?ад. Шохис соли 1990 аз тарафи и?тисодчии покистон? Ма?буб-ул ?а? (Mahbub ul-Haq) та?ия гардида, аз соли 1993 шур?ъ карда аз ?ониби СММ дар ?исобот?ои солона оид ба рушди и?тидори инсон? мавриди истифода ?арор гирифтаанд. ?айр аз ШРИ-и умум?, ШРИ барои мардон ва занон, гур???ои мухталифи нажод? ва и?тимо?, инчунин минта?а?о ?исоб карда мешавад.
?исоби шохиси и?тидори инсон? на тан?о дар кишвари мо, балки дар тамоми ?а?он низ масъалаи умда ба шумор меравад. Созмони баналмилалие ву?уд дорад, ки ба масъалаи рушди и?тидори инсон? сарукор дошта, ?айати он аз 189 кишвари олам иборат аст. Созмони мазкур дорои 8 ?адаф мебошад, ки бояд дар давраи аз соли 1990 то 2015 ?омаи амал пушанд.
Маф?уми ШРИ/ШРИИ ?амчун усули андозагирии рушди инсон? аз ?ониби Барномаи Рушди СММ (БРСММ) соли 1990 дар Гузориш оид ба рушди инсон? ворид гардиа буд. Дар му?оиса бо назария?ои ?абл?, консепсияи рушди инсон? инсонро дар мадди назар ?арор дода, нек?а?волии инсонро ?адафи асос? ва ягонаи тара??иёт мешуморад.
Шохиси рушди и?тидори инсон? – нишонди?андаи ?исобии омор? ба ?исоб рафта, дар он на фа?ат ?а?ми истеъмоли неъмат?ои модд?, балки имконият?о барои рушди инсон?ам, ки дар доираи низом?ои тандуруст? ва маориф фаро?ам оварда мешаванд, ба назар гирифта мешаванд.
Ба?ои сифати зиндаг? тавассути шохиси рушди и?тидори инсон дар асоси ма?м?и минималии нишонди?анда?ои асос? сохта мешавад. ?ар яке аз нишонди?анда?ои асос? аз р?и ми?дор яке аз самт?ои му?ими рушди инсониро мефа?монад, яъне дарозумр?, саводнок? ва худи сат?и зиндаг?.
Дарозумр? ?обилияти аз сар гузарондани умри дарозу солимро тавсиф менамояд, ки маънои он интихоби табиии ?аёт ва яке аз талабот?ои универсалии инсон мебошад. Нишонди?андаи асосии дарозумр? – давомнокии миёнаи пешбинишудаи умр ?ангоми таваллуд (ДМПУТ). Ин нишонди?анда, ки барои мардону занон ало?ида ?исоб карда мешавад, дар асоси насли шарт? ?исоб гардида, аз ма?м?и одамони синну солашон гуногуни дар соли овардашуда вафотгардида иборат мебошад. Дар шароити такмилсозии низоми тандуруст? ва баланд бардоштани сифати зиндагии навтавлидшудаи во?е?, ки дар соли овардашуда ба дунё омадааст, нисбат ба фарз? ба ?исоби миёна метавонад умри зиёдтар бинад.
Саводнок? ?амчун ?обилияти гирифтану андухтани дониш, муошират ва мубодилаи иттилоот баррас? карда мешавад. Хусусият?ои саводнок? ин донишмандии а?олии синну соли боли? ва пуррагии ми?ёсии фарогир? ба таълим. Зери маф?уми саводнок? ?обилияти инсон барои хондан, фа?мидан ва навиштани матни к?то?и одд?, ки ба ?аёти р?змарраи он фа?мида мешавад. Сат?и саводнокии а?олии синну соли боли? – ?иссаи босаводон дар байни одамони синну солашон 15 ё боло – нишонди?андаи му?имтарини самти мазкури рушди инсон? мебошад. Сат?и саводнок? ба а?олии во?е? таалу? дошта, нишонди?андаи вазъу ?олати маориф ба ?исоб меравад, ки аз саводнокии 10-20 соли ?абл? вобастагии калон дорад. Барои мамлакат?ои саноатии дорои и?тисоди бозоргон? буда сат?и саводноки насан?ида ба ми?дори 99 % му?аррар карда шудааст. Тамоюли болоравии сат?и маърифатнок? ва зарурати инъикоси бе?тари тафовути байни давлат?ои саноатиро ба назар гирифта, маърифтанокиро акнун тавассути ду нишонди?андаи асос? ба?огузор? менамоянд, яъне сат?и саводнокии а?олии синну соли боли? ва ?иссаи умумии иштирокчиён. Нишондищандаи охир ?амчун нисбати шумораи умумии таълимгирандагони (ба ?айдгиирфташудаи) ?амаи зина?ои таълим (ибтидо?, миёна (миёнаи махсус)б ол?, баъди донишго??) новобаста аз синну соли он?о ба шумораи умумии а?олии синун солашон аз 6 то 24-сола ?исоб карда мешавад.
Сат?и зиндаг? маънои дастрас? ба захира?ои моддиест, ки барои зиндагии шоиста зарур мебошанд, аз он чумла «гузарондани тарзи ?аёти солим, таъмини зуд?аракатии и?тимо?, мубодилаи иттилоот? ва иштирок дар ?аёти ?омеа». Сат?и зиндаг? дар му?оиса бо дарозумр? ва саводнок?, тан?о имконият?оеро пайдо мекунад, ки дар инсон ву?уд доранд, вале тарзи истифодаи он?оро муайян наменамояд. Ба ?авли дигар, ин воситаест барои васеъ намудани имконият барои интихоб, вале на худи интихоб. Интихоби нишонди?андаи асос?, ки инъикосгари пурраи самти мазкури рушди инсон? мебошад, масъалаи ?идиро пеши р? меорад. Нишонди?андаи идеалии сат?и зиндаг? мебоист як ?атор омил?оро дар бар мегирифт: даромади шахс?, та?симот байни ?абат?ои ?омеа; моликияти ?аблан андухташуда; дастрас? ба захира?ои замин ва ?арз; пешрафти инфрасохтор ва механизми дастрас? ба захира?ои истеъмолии ?амъият? (тандуруст?, маориф, на?лиёт, хизматрасони?ои коммунал? ва ?айра?о); тарзи ?аёти фард?; андоза ва сохтори оила; неъмат?ое, ки дар хо?агии хона истехсол мешаванд; шароит?ои таби?-и?лим? ва эколог? дар макони зист ва ?айра?о.
Барои ба?огузории сат?и зиндаг? нишонди?андаи ?айримуста?ими асос? – Ма?м?и махсулоти дохил? (ММД) ба ?ар сари а?ол? истифода бурда мешавад. Барои ?иёси байнидавлат? ММД-и во?е? ба ?ар сари а?ол? истифода мешавад, ки он мувофи?и паритети? ?обилияти харидор? (П?Х)-и асъор ?исоб карда мешавад.
?амин тари?, андозаи ШРИИ ?амчун критерияи ?удокунии давлат?о ба гур???о аз р?и дара?аи рушди инсонии худ хизмат мекунад. Новобаста аз сат?и таар??иёти и?тисод? (ч? саноат? ва ч? р? ба тара???) ба гур??и давлат?оеи дорои дара?аи баланди рушди инсон? он?ое дохил мешаванд, ки ШРИИ > 0,8 мебошад; ба гур??и давлат?ои дорои дара?аи миёнаи рушди инсон? он?ое дохил мешаванд, ки 0,5 < ШРИИ < 0,8 мебошад; ба гур??и давлат?ои дорои дара?аи пасти рушди инсон? бошад он?ое дохил мешаванд, ки дар он?о ШРИИ < 0,5 мебошад. ?атъи назар аз классификатсия ва ?удокунии давлат?ои ба гур???о, ?исоб намудани ШРИИ ва шохис?ои андоза?ои ало?ида имконияти ба?огузории мутоби?ати ?олати мав?ударо тавассути баъзе аломат?о меди?ад, ки дар шакли андоза?ои оптималии нишонди?анда?ои рушди инсон?, ва инчунин бо мурури замон та?йирёбии онро ифода менамояд. Му?оисаи шохис?ои дарозумр?, саводнок? ва сат?и зиндаг? имконият меди?анд, ки та?ти шароит?ои баробар авлавиятнокии барнома?ои дахлдори рушди инсониро муайян намоед. Шохиси андозагии рушди инсон? метавонанд барои муайян сохтани ?а?м?ои дилхо?и мабла?гзории барнома?ои рушди инсон? дар сат??ои милл? ва минта?ав? имконият меди?ад.
Просмотр: 1003
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved