Дата: 2018-09-25
На?ша:
Таркиби хўроквор? ни?оят гуногун буда, баъзеи он?о ?анўз ?ам пурра омўхта нашудааст. Асосан ба таркиби хўрок модда?ои ?айри органик? ва органик? дохил мешаванд. Ба модда?ои ?айри органик? об ва модда?ои минерал?, ба модда?ои органик? бошад ангиштоб, чарб, пайвастаги?ои нитрогендор, кислота?ои органик?, фермент?о ва ?айра дохил мешаванд. Дар байни мол?о ?изо? мол?ои лаззатди?анда ба гурў?и ало?ида ?удо карда шудаанд. Ба ин гурў?и мол?о чой, ?а?ва, модда?ои дорувор, машруботи спирт?, намаки ош? ва ?айра дохил мешаванд. Ин мол?о ба системаи асаб таъсир намуда, ?азми хўрокро метезонанд.
О б дар таркиби организи одами калонсол ?ариб ( 60 – 65 %)-ро ташкил меди?ад. Об дар организм асосан барои аз як?ой ба ?ойи дигар гузаштани модда?о (хун, ихро?и ?адуд?о ва ?айра) ва гузаштани ?араён?ои кимиёию физиолог? зарур мебошад. Одам бадани худро бо об (аз ?исоби оби нўшидан?), машрубот ва инчунин обе, ки дар таркиби хўроквор? ?аст, таъмин менамояд. Агар бофта?ои бадан 20% обашонро талаф ди?анд, ?исм мумкин аст, ки ба ?алокат дучор шавад.
Одамони калонсол ?ар рўз мувофи?ан ба ?ар як килограмми вазнашон бояд ?ариб 35г об истеъмол намоянд.
Мол?ои ?изогие, ки дар таркибашон ба ми?дори зиёд об доранд, тез вайроншавандаанд. Зиёд будани об ба фаъолияти микроорганизм?о мусоидат мекунад. Ми?дори оби хўроквори?ои гуногун ?архела мешавад. Масалан, дар таркиби ?анд 0,15 % , дар ?алладона, ярма, орд 14%, дар меваю сабзавот бошад (60 – 95%), дар рав?ани зард 12% об мав?уд мебошад. Об дар хўроквор? асосан дар ду ?олат - озод ва пайвастаг? дучор мешавад. Оби озод дар бофта?ои хўроквор? бо ?ар гуна модда?о – ?анд, кислота, пайвастаги?ои минерал? ва ?айраро ташкил менамояд. Ин об бо ро?и дар ?арорати баланд хушк кардан ба осон? аз хўроквор? ?удо мешавад. Оби пайваста ба таркиби система?ои коллоид? дохил шуда, аз он бо душвор? ?удо мешавад ва ?атто дар ?арорати – 650С ?ам ях намекунад. Зиёд будани ми?дори оби пайвастаг? хўроквориро хушк шудан намемонад.
М о д д а ? о и м и н е р а л ? дар таркиби ?ар гуна бофта?ои бадани инсон, яъне дар устухон, мушак?о, хун ва ?айра?о дучор мешаванд. Як ?исми модда?ои минерал? бо модда?ои органик? пайваста шуда, ?исми дигари он?о дар устухон?о ва дандон?о ?абати ?алнашаванда (?абат?ои намак?ои калсий, фосфор, фтор) - ро пайдо мекунанд. ?исми сеюми модда?ои минерал? дар ?у?айра?о ва моеъ?ои бадан ?ал шуда, боиси эластик? ва мутаассиршаванда гаштани мушак?о ва асаб?о мегарданд. Он?о барои дар ?арорати муайян боиси ниго? доштани ми?дори кислота ва шира?ои хўрок гашта, маводи ?азмкунанда ба ?исоб мераванд ва инчунин дар таркиби хун, ашк, оби да?он ва ?айра мав?уданд.
Дар байни элемент?ое, ки модда?ои минералиро ташкил меди?анд, ба ми?дори зиёд калий(К), натрий(Nа), калсий(Са), магний(Мg), о?ан(Fe), фосфор(Р), сулфур (S), хлор (Cl), силитсий (Si) мав?уданд.
Модда?ои минерал? дар таркиби хўроквор? бисёртар на ба шакли намак?о, балки ба шакли пайвастаг? бо модда?ои органик? дучор мешаванд.
А?амияти пайвастаги?ои калсий, магний, фосфор, о?ан, натрий, ва ?айра дар ?аёт? инсон пурра омўхта шудааст. Калсий, фосфор ва о?ан барои организми одам а?амияти махсус доранд. Дар як шабонарўз бадани одам ба калсий 0,8г, ба фосфор 1,32г, ба о?ан 0,015г э?тиё? дорад. Фосфор, калсий ва ?исман магний, ки асоси системаи устухон?о ва модда?ои дандон?оро ташкил менамоянд, ба таркиби бофта?ои нарм дохил мешаванд ва ба шакли пайвастаги?о дар моеъ?ои бофта?ои бадан вомехўранд. Агар дар хўрок ми?дори пайвастаги?ои калсий камтар бошад, бадани инсон ба касали?ои устухон дучор мешавад. Гўшт, тухм, шир, нон, мармин?он, каду, сабз?, пиёз ва баъзе дигар хўроквори?о аз пайвастаги?ои фосфор ва калсий боянд. ?ариб 70% - и о?ани бадани инсон дар таркиби гемоглобини хун дида мешавад. О?ан нисбатан дар таркиби гўшт, шир, тухм, мармин?он, каду, помидор, себ зиёдтар дучор мешавад. Хлориди натрий ?исми зиёди модда?ои минералии хунро ташкил дода, барои ?осил шудани кислотаи гидрогенхлориди меъда сарф мешавад, ки ба воситаи ферменти трипсин дар ва?ти вайроншавии сафеда?о роли асосиро и?ро мекунад. Одам дар 1 сол ба ?исоби миёна ?ариб 7кг хлориди натрий истеъмол карданаш лозим аст. Ми?дори табии хлориди натрий дар хўроквор? кам аст ва бинобарин намаки оширо дар хўрок ?амчун хушмаззакунандаи асос? истифода мебаранд.
Дар нати?аи тад?и?оти илм? муайян карда шудааст, ки одами калонсол дар шароити мўътадил аз тамоми узв?ояш ?ар шабонарўз то 30г намак?ои минерал? хори? мекунад. Намак?ои минералии сарфшуда бояд ба воситаи хўрок пай дар пай пурра карда шавад.
?айд кардан зарур аст, ки бадани ?авон барои дуруст ва пурра ташаккулёбии бофта?о ?адре бисёртар намакхои минерал? сарф мекунад.
Дар таркиби ?авдор ва гандум (1,7-2,0%), ярмаи кашк (0,65 – 0,8%), тармева (0,3 – 1,2%), сабзавот? тару тоза (0,4 – 1,8%), гўшт (0,8- 1,1%) , мо?? (0,7- 1,9 %), шир (0,6 - 0,9%) ва тухм (1,1%) модда?ои минерал? мав?уд мебошад. Мис, рў?, ?ур?ошим, йод ва дигар?о дар хўроквор? ба ми?дори кам вомехўранд. Аммо ин микроэлемент?о дар фаъолияти зиндагии одам са?м? калон доранд. Чунонч?, мис ба синтези гемоглобини хун таъсири мусбат мебахшад. Дар хўрок набудан ё кам дучор шудани йод ба вайрон шудани фаъолияти кории ?адуди сипаршакл сабаб шуда, боиси пайдо шудани бемори?о мешавад. Масалан, аз нарасидани йод одам ба бемории бу?о? (зоб) дучор мегардад. Аз ?амин сабаб истифодаи намаки йодноккардашуда ба ма?сад мувофи? аст. ?амин тавр, модда?ои минерал? дар ?аёт ба фаъолияти одам са?ми арзанда доранд.
А н г и ш т о б ? о гурў?и калони пайвастаги?ои органик? мебошанд, ки барои набототу ?айвонот са?ми хеле му?им дошта, бисёртар дар таркиби растани?о дучор мешаванд. Ангиштоб?о барои одам ва ?айвонот ?амчун ма?сулоти ?изог? а?амияти махсус доранд. Сохти мураккаби молекула?ои ангиштоб?оро ба назар гирифта, он?оро ба гурў??ои зерин та?сим мекунанд:
1. ?анд?ои содда ё моносахарид?о;
2. Полисахарид?о.
Полисахарид?о чунин зергурў??о доранд:
а) полисахарид?ои тартиби якўм – дусахарид?о ва сесахарид?о;
б) полисахарид?ои тартиби дуюм ба ?анд монанд нестанд.
Аз моносахарид?о гексоза?о, ки молекула?ояшон формулаи
С6 Н12 О6 доранд ва пентоза?о, ки формулаи умумиашон С5 Н10 О5 аст, аз ?ама му?имтар мебошанд. Аз моносахарид?о глюкоза, фруктоза ва галактоза ?амчун модда?ои ?изо? а?амияти хоса доранд. ?амаи он?о дар шакли озод модда?ои кристалл? мебошанд, ки дар об на?з ?ал мешаванд ва хун он?оро на?з ?абида мегирад. Глюкоза ва фруктоза ба шакли озод асосан дар меваю сабзавот дучор мешаванд.
Хосияти моносахарид?о аз он иборат аст, ки дар зери таъсири хамирмоя ?ўш хўрда, ба спирти этил ва гази карбонат мубаддал мешаванд ва пайвастагии кимиёиаш чунин навишта мешавад:
С6 Н12 О6 = 2С2 Н5 ОН + 2СО2
Ин хосияти моносахарид?оро дар исте?соли спирт, пиво, май?ои ангур?, ?имиз, нонпаз? истифода мебаранд.
П о л и с а х а р и д ? о и т а р т и б и я к ў м. Аз полисахарид?ои тартиби якўм дисахарид?о, яъне сахароза, малтоза ва лактоза нисбатан а?амияти калон доранд. Молекулаи дисахарид?о аз ду молекулаи гексоз?о таркиб ёфтаанд, ки формулаи умумиаш
С12 Н22 О11 мебошад. Дисахарид дар нати?аи пайваст шудани ду молекулаи моносахарид?о пайдо мешавад ва дар ин ?олат об ?удо мешавад:
С6 Н12 О6 + С6 Н12 О6 = С12 Н22 О11 + Н2 О
Дисахарид?о дар ва?ти гидролиз бо ёрии кислота?о ё фермент?о обро ба худ пайваст карда, вайрон мешаванд ва моносахарид?о ?удо мешаванд. Сахароза (?анди найшакар ва ?анди лаблабу) аз растан? исте?сол карда мешавад. Дар шираи лаблабу ва найшакар то 25% ?анд мав?уд мебошад. Аз ин растани?о сахароза ба шакли шакар исте?сол карда мешавад. Дар ми?ёси ?а?он исте?сол? шакар дар сол?ои охир ?ариб (25 – 30) млн тонаро ташкил меди?ад. Сахароза дар ва?ти гидролизи кислотаг? ё гидролизи ферментал? вайрон шуда, ба ми?дори баробар ба глюкозаю фруктоза ?удо мещавад:
С12 Н22 О11 + Н2 О = С6 Н12 О6 + С6 Н12 О6
Раванди гидролизи сахароза инверсия ва худи ?анде, ки дар нати?аи ин гидролиз ?осил мешавад, инро ?анди инверт? меноманд.
Малтоза дар хўроквории растаниг? аз таъсири фермент?ои махсус дар ва?ти ба полисахарид?ои мураккабтар ?амчун модда?ои мобайн? пайдо мешавад. Малтоза аз таъсири ферменти малтоза ё ?ангоми бо кислота?ои обдор ?ўшонидан зуд ба глюкоза та?зия мешавад ва дар ин ?ол аз як молекулаи малтоза ду молекулаи глюкоза пайдо мешаванд.
Малтоза ( ?анди шир) дар ?амаи ?айвон?ои ширхўр мав?уд аст, ми?дори он дар шири гову буз ?ариб 5% мебошад. Дар ва?ти гидролиз? лактоза молекулаи он вайрон шуда, ба молекулаи глюкоза ва галактоза ?удо мешавад. Бактерия?ои ?осилкунандаи кислотаи шир лактозаро ?ўш хўронда, ба кислотаи шир мубаддал мекунад. Аз шир гирифтани дигар ма?сулоти турушкардашуда ба ?обилияти бактерия?ои ?осилкунандаи кислотаи шир асос ёфтааст.
П о л и с а х а р и д ? о и т а р т и б и д у ю м . Крахмал, гликоген, селлюлоза, гемиселлюлоза ва ?айра ба ин гурў? дохил мешаванд. Аломати умумии ?амаи полисахарид?о аз он иборат аст, ки он?о пай вастаги?ои сермолекула мебошанд. Молекулаи полисахарид?о аз ми?дори зиёди молекулаи моносахарид?о иборат мебошанд. Барои аксарияти полисахарид?о адади молекулаи моносахарид?ое, ки ба таркиби он?о дохил мешаванд, то ?ол маълум нест ва бинобар ин ?амаи он?о бо формулаи умумии (С6Н10О11)n ифода карда мешаванд. Полисахарид?ои тартиби дуюм хосият?ои физикав? ва кимиёии гуногун доранд. Аз ?амаи полисахарид?о крахмал ва гликоген дар хўрок роли асосиро мебозанд, чунки он?о му?имтарин ангиштоб?ои захирав? барои ?исм?ои зинда ба ?исоб мераванд ва формулаи кимиёиашон (С6 Н10 О5)n мебошад. Он?о ба шакли ?амчун модда?ои захирав? дар тухм, реша, сирпиёз, баъзан дар поя, тана ва барг?ои растани?о ?амъ мешаванд.
Селлюлоза С6 Н10 О5 )n маводи асосиест, ки девор?ои ?у?айраи растани?о аз он сохта шудаанд ва он дар растани?о ба шакли холис ёфт намешавад. Вай нисбат ба аксарияти таъсир?ои кимиё? хеле устувор мебошад. ?исм? одам селлюлозаро пурра ?азм намекунад ва аз ин ну?таи назар вай а?амияти калони ?изо? надорад. Ми?дори зиёди селлюлоза дар таркиби хўроквор? ?имати ?изоии онро кам мекунад.
Р а в ? а н ? о ?исми му?ими таркиби хўроквор? ба ?исоб мераванд. ?исми асосии он?оро рав?ан?ои растаниг? ва ?айвонот ташкил меди?анд. Дар таркиби ?алладона?о 2% , сабзавоту мева?о 0,5% рав?ан?о дучор мешаванд. Дар баъзе мева?о ба монанди чорма?з бошад, рав?ан то 67% шуданаш мумкин аст.
Рав?ан?о аз ?и?ати таркиби кимиёиашон модда?ои мураккаб мебошанд,ки молекула?ояшон ба пайвастаги?ои соддатар та?зия шуда метавонанд. ?исми асосии таркибии рав?ан?оро спирти якатомаи глитсерин, ки формулаи кимиёиаш С3Н5(ОН)3 аст, ташкил меди?ад. Рав?ан?о эфир?ои мураккаби глитсерин ва кислота?ои рав?ан? ба ?исоб мераванд ва ин пайвастаги?оро сеглитсерид?о ?ам мегўянд.
Дар ?осил шудани рав?ан?ои ?айвон? бештар се кислотаи рав?ан? – палмитинат, стеорат ва олеинат иштирок мекунанд. Дар ва?ти бо кислота?ои номбаршуда пайваст шудани глитсерин се глитсерин?ои зерин пайдо мешаванд:
а) С3 Н5 (С15 Н31 О2 )3 - се палминит;
б) С3 Н5 (С17 Н35 О2 )3 - се стеорин;
в) С3 Н5 (С17 Н33 О2 )3 - се олеин.
Ин глитсерин?о одатан бо рав?ан омехта мебошанд. Кислота?ои рав?ан, ки ба таркиби рав?ан?о дохил мешаванд, ба гурў??ои ?аднок ва бе?ад та?сим мешаванд. Кислота?ои рав?анини ?аднок, ки формулаи умумиашон Сп Н11 О2 мебошад, ба реаксия?ои пайвасташав? ?обил нестанд. Рав?ан дар бадани одам аз ангиштоб?о ва ?исман аз сафеда?ои хўрок ?осил мешавад, ки манбаи энергия барои ?исм? инсон ба ?исоб меравад. Як грамми он 37,7 к? энергия дорад. Меъёр? сарфи умумии рав?ан?о барои бадани инсон дар як шабонарўз (80 – 100г) аст. Рав?ан?о дар ва?ти ниго? доштан та?йир ёфта, ?исман вайрон шуда, ба глитсерин ва кислота?ои рав?ан ?удо мешаванд. Кислота?ои рав?ан? бо таъсири оксигени ?аво оксид шуда, талх мешаванд. Рав?ан?о дар зери таъсири микроорганизм?о низ вайрон мешаванд.
М о д д а ? о и н и т р о г е н д о р . ?исми зиёди ма?сулоти хўроквориро модда?ои нитрогендор – сафеда?о, аминокислота?о, пайвастаги?ои аммиак ва нитрат?о ташкил меди?анд.
С а ф е д а ? о мураккабтарин пайвастаги?ои нитрогендор ба ?исоб мераванд. ?араён?ои гуногуни биокимиёие, ки дар ?у?айраи зинда мегузарад, бо сафеда?о зич вобастаг? дорад. Профессор О.Б.Ленишинский дар та?риба исбот намуд, ки ?у?айра?ои зинда аз моддаи сафедае, ки сохти ?у?айраг? надорад, ?осил шуда метавонад. Растани?о сафеда?оро аз модда?ои дигар синтез мекунанд. Организм?ои ?айвоноту одам сафеда?ои барои ?аёт заруриро аз модда?ои сафедаи тайёри хўрок? мегиранд. Сафеда?о аз ангиштобу рав?ан?о чунин фар? доранд, ки дар молекулаашон ба ?айр аз карбон, гидроген, оксиген ?амеша нитроген мав?удаст. Дар ?исм?ои ?айвонот ва растани?о сафеда?о дар се ?олат дучор мешаванд: 1) дар ?олати моеъ (дар шир, хун); 2) ниммоеъ ( дар сафедаи тухм); 3) сахт (дар мўй, нохун). Модда?ои сафеда мувофи?и он, ки он?о дар олами ?айвонот ва растани?о ?амчун сафеда мав?уд буданашон ё бо ягон модда?ои сафеда пайвастаг? доштанашон, ба ду гурў??ои калони зерин та?сим мешаванд: а) ба протоин?о (сафеда?ои асил); б) протоид?о (сафеда?ои мураккаб) та?сим мешаванд. Модда?ои рангкунанда, ангиштоб?о, ?исман фосфат ва нуклеин ба модда?ои ?айрисафедагии гурў?и протеин?о дохил мешаванд. Албумин?о, ки сафедаи соддаи дар об ?алшавандаанд ва глобумин?о, сафеда?ои соддаи хеле зиёд па?ншуда буда, дар об ?ал намешаванд, аммо дар намак?ои нейтралии дорои консентаратсияи муайян ?ал шуда метавонанд, ба протеин?о дохил мешаванд.
Проламин?о ё глиадин?о модда?ои сафедаи дар спирти (60–80%) ?алшаванда мебошанд. Фосфопротеид?о аз сафеда?о ва кислотаи фосфат иборат мебошанд ва дар иш?ор?о ?ал мешаванд. Нуклеопротеид?о аз сафеда?о ва кислотаи нуклеинат иборат мебошанд ва дар таркиби ядрои ?у?айра?о мав?уданд.
А м и н о к и с л о т а ? о. Дар ?осил шудани модда?ои сафеда камаш 23 аминокислота иштирок менамоянд. Бинобар он сафеда?о аз ?и?ат? сохт, таркиби аминокислота?ояшон аз якдигар фар? мекунанд. Бадани ?айвонот,одатан,ба синтези аминокислота?о ?обилият надорад, бинобарин он?о ба воситаи сафеда?ои хўрок аминокислота?ои барои сохтани сафеда?ои ?исмашон зарур бударо мегиранд. Аз ?амин сабаб сафеда?ои мукаммал ва номукаммалро аз якдигар фар? мекунанд. Сафеда?ое, ки бо ?амро?ии хўрок ба бадан ?амчун сафедаи холис дохил мешаванд ва фаъолияти зиндагию инкишофи мўътадили организми одамро таъмин мекунанд, сафеда?ои мукаммал номида мешаванд. Сафеда?ои номукаммал сафеда?о мебошанд, ки мав?удияти он?о дар хўрок фаъолияти зиндаг? ва инкишофи?исмро таъмин карда наметавонанд. Аминокислота?о ба ивазшаванда ва ивазнашаванда та?сим мешаванд. Агар дар таркиби сафеда?ои хўрок аминокислота?ои ивазшавандана бошанд, дар он сурат мубодилаи мўътадил дар бадани одам вайрон мешавад. Амино кислота?о ба системаи гардиши хун дохилшуда, бо?амро?ии хун ба бофта?ои гуногуни ?исм мераванд ва барои ?аёти инсон на?ши муайянро и?ро мекунанд.
К и с л о т а ? о ё намак?ои туршиашон миёна ?ариб дар ?амаи мол?ои ?изо? дучор мешаванд. Дар хўроквории манбаи растаниг? дошта бисёр ва?т кислота?ои органик?, яъне кислота?ои себ, лиму, май ва аз кислота?ои ?айриорганик? бошад кислотаи фосфат ч? дар шакли озод ва ч? дар шакли намак?ояш вомехўранд. Кислота?о дар хушлаззат кардани хўроквор? иштирок мекунанд ва он?о ?ар хел мазза доранд. Аз он ?умла, ?ав?ари лиму маззаи турши холиси ночаспак дошта, ?еч хел маззаи бегона надорад, кислотаи май бошад турши каме часпак аст, кислотаи себ турши латиф буда, каме маззаи бегонаи ночаспак дорад. Ми?дори кислота?оро дар хўроквор? ба ?исоби фоиз ё ба ?исоби дара?аи шартии кислота ифода мекунанд.
Витамин?о гурў?и модда?ои органикии сохти кимиёиашон гуногун мебошанд, ки барои ба тартиб даровардани ?араён?ои мубодилаи модда?о дар ?у?айра?ои бадани инсон ва дар ниго? доштани хосият?ои иммунии он ба му?обили бисёр касали?ои сирояткунанда рол? му?име мебозанд. Одатан ?амон ?изоро хўрокии пурарзиш донистан мумкин аст, ки дар таркиби он дар баробари сафеда?о, ангиштоб?о, рав?ан?о, модда?ои минерал? витамин?о низ мав?уд бошанд. Набудан ё норасоии витамин?о дар хўрок боиси та?йир ёфтани функсияи система?ои хунпайдошав? ва гардиши хун, системаи асаб, системаи ?азми хўрок ва ?айра мегардад.
Табиби рус Лунин дар хўроквор? мав?уд будани ми?дори ками модда?ои барои ?исм бисёр му?имро аввалин шуда кашф намуда буд, ки дертар он?оро витамин номиданд. Ў дар соли 1881 тад?и?оти илмии худро дар ва?ти ба муш?о хўронидани шири таби? ва сунъ? ба охир расонида, чунин нати?а?о ба даст овард: мушоне, ки фа?ат шири сунъ? мехўрданд, насл? хуб надода, дере нагузашта ?алок мешаванд. Мушоне, ки шири таби? мехўрданд, насл? хуб дода, саломат мемонданд. Лунин кор?ои илмии тад?и?отии худро ?амъбаст намуда, ба чунин хулоса омад, ки дар хўрок модда?ои номаълуме мав?уданд, ки барои фаъолияти мўътадили ?исми одаму ?айвонот а?амият? калон доранд ва он?о баъдтар витамин ном гирифтанд.
Бори аввал маф?уми калимаи витаминнро ба илм олим ва биохимики поляк Казимир Функ соли 1911 ?ор? кардааст, ки маънояш аз лотини Vita – ?аёт мебошад. Витамин?о, ки зиёда аз 30 намуди он?о дар илм маълум аст, модда?ои фаъоли биолог? буда, дар ?исм?ои зинда дуруст гузаштани ?араён?ои биокимиё? ва физиологиро таъмин мекунанд. Ин модда?о дар бадани инсон синтез нашуда, асосан ба воситаи ?изо дохил мешаванд. Синтези витамин?о дар ?исми растани?о ва ?айвон?о мегузарад. Аз ?амин сабаб ма?сулоти ?изоии растаниг? ва ?айвон? манбаи асосии витамин?о барои бадани инсон ба ?исоб мераванд. Дар давлат?ои гуногун исте?соли витамин?о ё консентрат?ои он?о васеъ ба ро? монда шудааст, ки барои фаъолияти ?исм?ои зинда а?амияти калон дорад.
Агар дар таркиби хўрок микдори зарурии карбогидрид?о, рав?ан?о, сафеда?о, намак?ои минерал? ва органик? мав?уд бошаду витамин?о набошанд ё кам бошанд, дар он ?олат ?исм ба касалии авитаминоз дучор мешавад. Агар дар ?изо як намуди витамин кам бошад, дар он ?олат ?исм ба касалии гиповитаминоз дучор мешавад. ?ардуи ин бемориро дар нати?аи ба воситаи сўзандору гузаронидани витамин?ои сунъ? тайёркардашуда табобат кардан мумкин аст.
Агар ба ?исм ин ё он намуди витамин ба воситаи хўрок аз меъёр зиёд дохил шавад, бемории гипервитаминоз мушо?ида карда мешавад.
Дар давлат?ои муста?ил соби? И?ШС ва инчунин дар То?икистон бемории авитаминоз дида нашавад ?ам, гиповитаминоз ва гипервитаминоз ба ?айд гирифта шудааст. Ми?дори зарурии витамин?ои гуногун ба бадани инсон дар як шабонарўз ба ?исоби миёна (0,1 – 0, 2г) – ро ташкил меди?ад.
Олимон му?аррар кардаанд, ки витамин?о ба таркиби зиёда аз 100 намуди фермент?о дохил мешаванд. Академик Н.Д. Зелинский ?анўз соли 1922 навишта буд: « Ало?аи байни фермент?о ва витамин?о лозим аст, чунки витамин?о ?амчун масоле?и сохтмон? барои фермент?о шарт ва зарур мебошанд».
?айд кардан лозим аст, ки витамин?о дар он сурат ба организм таъсири хуб мерасонанд, ки агар дар хўрок ?узъ?ои дигар - сафеда, рав?ан, намак?ои минерал? ва ?айра мав?уд бошанд. Одатан, витамин?оро бо ?арф?ои лотин? ифода мекунанд ва он?о ба ду гурў?и калон та?сим мешаванд:
а) витамин?ои дар рав?ан ?алшаванда;
б) витамин?ои дар об ?алшаванда.
Ба витамин?ои дар рав?ан ?алшаванда А, Д, Е, К ва дар об ?алшаванда В1, В2, В6, В12, С, Р, РР дохил мешаванд.
Меъёри мўътадили истеъмоли витамин?о дар як шабонарўз барои одамони синну соли гуногун вобаста ба шароити кор, ки Вазорати нига?дории тандуруст? тасди? кардааст, дар ?адвали 1 оварда мешавад.
?адвали 1. Меъёри истеъмоли витамин?о дар як шабонарўз
№ |
Истеъмолкунан-дагони |
Витамин?о |
||||
А |
В1 |
В2 |
С |
РР |
||
1. |
Одами калонсол дар сурати сарфи миёнаи ме?нат |
1 |
2 |
2 |
50 |
15 |
2. |
Дар ме?нати вазнин |
1 |
2,5 |
2 |
75 |
20 |
3. |
Дар ме?нати хеле вазнин |
1 |
3 |
2 |
100 |
25 |
4. |
Занони ?омиладор |
2 |
2,5 |
2 |
75 |
20 |
5. |
Заноне, ки кўдаки ширхўри то 7-мо?а доранд |
2,5 |
3 |
2 |
100 |
25 |
6. |
Кўдакони то |
1 |
1 |
2 |
30-35 |
15 |
7. |
Кўдакони ( 7 – 14) сола |
1 |
1,5 |
2 |
50 |
15 |
8. |
?авонони аз 14 сола боло |
1 |
2 |
2 |
50 |
15 |
Аз ?адвал дида мешавад, ки меъёри истеъмоли витамин?о ?ангоми ме?нати хеле вазнин ва зан?ое, ки кўдаки ширмак доранд, нисбатан зиёд аст.
В и т а м и н и А. Агар дар хўрок витамини А набошад ё кам бошад, он го? боздошта шудани сабзиши бадани ?авон ё дароз шудани ?ад мушо?ида карда мешавад ва му?обилияти ?исм? инсон ба касали?ои сирояткунанда кам шуда, ин гуна шахсон ба бемории шабкўр? гирифтор шуда метавонанд. Дар сурати норасогии ин витамин баъзан дар рўи пўст гармича пайдо шуда, ро??ои нафаскаш? ба касал? дучор мегардад ва дар гурда?о санг пайдо шуданаш мумкин аст.
Витамин?ои гурў?и В комплекси як чанд витамин?о – витамин?ои В1 В2 РР ва баъзе витамин?ои дигар мебошанд, ки ?ар хел сохт доранд ва ба ?исм таъсир? гуногун мерасонанд.
В и т а м и н и В1 (тиамин) чунин хусусият дорад, ки набудани он дар хўрок ба касалии хоб дучор менамояд. Витамини В1 ?ангоми гармкун? хеле устувор аст ва аз ?амин сабаб дар ва?ти нонпаз? ва пухтани меваю сабзавот вайрон намешавад.
В и т а м и н и С (кислотаи аскорбинат) дар ?араён?ои оксидшавие, ки дар бофта?ои бадани инсон ба ву?уд меоянд, роли му?имро мебозад. Вай му?обилияти ?исмро бар зидд? касали?ои сирояткунанда зиёд намуда, ба си?ат шудани захм?ои бадан ёр? расонида, аз касалии синга му?офизат менамояд. Аввалин аломати норасоии витамини С дар организм зуд мондашав?, баста шудани ишти?о ва заифии мушак?о мебошад.
В и т а м и н и Д. Дар хўрок набудани витамини Д яке аз сабаб?ои ба касалии рахит дучор гардидани кўдакон ба ?исоб меравад. Инчунин витамини Д аз худ кардани намак?ои калсий ва фосфорро ба танзим медарорад, бинобар он калонсолон низ ба вай э?тиё?и хоса доранд.
Хўрок ба бадани инсон ?амчун манбаи энергия барои ташаккул? бофта?о ва ба танзим даровардани ?араён?ои дар ?исм ба ву?уд оянда зарур аст. Хўроки пурарзиш бояд дар таркибаш ба ми?дори зарур? модда?ое дошта бошад, ки барои сохтани бофта?о, яъне гурў?и ?у?айра?ое, ки дар мураттаб намудани ?араён?ои мубодилаи дар бадан баву?удоянда иштирок мекунанд, даркор мебошад.
Ч? тавре, ки ?айд намудем, ?исм ба воситаи хўрок энергия мегирад ва онро дар ?араёни фаъолияти зиндагиаш истифода мебарад. ?ангоми муайян намудани ?имати ?изоии хўроквор? ?обилияти гармиди?ии он?оро ба эътибор мегиранд. Одатан, ?увватнок? ё ?обилияти гармиди?ии мол?ои ?изо? бо килограммкалория(ккал) ифода карда мешавад.
Тад?и?оти илм? нишон меди?ад, ки ?ангоми дар бадани одам пурра сўхтани 1г сафеда - 4,1 ккал,1г карбогидрат тахминан -4,0 ккал ва 1г рав?ан - 9,3 ккал гарм? ?удо мешавад. Агар таркиби кимиёии хўроквор? маълум бошад, ?исоби ?увватнокии онро баровардан хеле осон аст. Масалан, агар дар таркиби 100г шир 3,5% рав?ан,
4,0% сафеда ва 5% карбогидрат бошад, ?увватнокии он ба ?исоби ккал ин тавр ?исоб карда мешавад:
Рав?ан 9, 3 ккал х 3,5 = 32,5
Сафеда 4,1 ккал х 4 = 16,4
Карбогидрат 4,0 ккал х 5,0 = 20,0
?амин тавр, ?увватнокии 100г шир ба 68,9 ккал баробар аст. Ми?дори ?увватнокии бо ин усул муайян кардашуда ?исоби назарияв? мебошад, чунки ?ангоми ин гуна ?исоб?о ба назар гирифта мешавад, ки ?исм ?амаи модда?ои номбаршударо пурра аз худ мекунад. Дар бадани одам бошад, хўроквор? пурра ?азм намешавад. Масалан, сафеда?ои гушт (81-98%) , сафеда?ои растаниг? (60-80%), рав?ан?ои шир ва гўшт (90-97%), рав?ан?ои растаниг? (70-95%) ?азм мешаванд. Бинобар он дар ва?ти ?исоб намудани ?увватнокии хўроквор?, ?азмшавии он?оро ба ?исоб гирифтан зарур аст. Азбаски дар ?исм энергия бефосила сарф мешавад, ин талафотро мунтазам аз ?исоби хўрдани хўрок пурра кардан лозим аст.
Ми?дори даркории ?изо дар бисёр ?олат?о ба синнусоли одам, касбу кор, ?ои зист, саломат? ва ба дигар фактор?о вобастаг? дорад. Одам бояд дар як шабонарўз ба ?исоби миёна бо ?амро?ии хўрокаш (60-120)г рав?ан, (15-100)г сафеда ва (500-600)г карбогидрат истеъмол намояд, ки ин таносубан ба (3000-4000)ккал мувофи? меояд. Одами калонсоли коргар дар як шабонарўз вобаста бо сабаб?ои гуногун ба ми?дори (2000-5000)ккал ?изо истеъмол карданаш лозим аст. Муайян карда шудааст, ки инсон ба ?исоби миёна дар як шабонарўз бояд 3000 ккал энергия ?абул карданаш зарур аст. ?амаи инро ба эътибор гирифта, меъёри сарфи хўрок? шабонарўзиро тартиб додан а?амияти хоса дорад.
Савол?о барои такрор
Просмотр: 1755
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved