Дата: 2017-10-18
Химия яке аз со?а?ои илми табиатшинос? буда, мавзўи омўзиши он элемент?ои химияв? (атом?о), модда?ои содда ва мураккаби аз атом?о ташкилёфта (молекула?о), табдилёбии модда?о ва ?онун?ои ин табдилёби?о мебошад. Химия реша?ои чу?ури таърих? дошта, одамон ?анўз ?азорсола?ои 4 – 3 пеш аз милод аллакай бо табдилёби?ои модда?ои гуногун шинос буда, он?оро ба манфиати хеш истифода мебурданд. Яке аз шоха?ои ?адимтарини илми химия металгудоз? (металлургия) ба ?исоб меравад. Гузаштагони дури мо гудохтани мис ва ?осил намудани хўлаи мису ?алъаг? – бирин?иро аз худ намуда буданд. Сонитар, дар ?азорсолаи 2 то милод истихро?и маъдани о?ан ва гудохтани он ба ро? монда шуд. Дар нати?аи ин асбобу ан?ом?ои рўз?ори чўбину сангин ба асбоб?ои о?анин иваз карда шуданд, ки он барои сабук гардонидани ме?нати ?исмон? мусоидат намуд. Ин ?о зикр намудан бамаврид аст, ки аз аср?ои 6 – 5 пеш аз милод то давраи Э?ё (аср?ои 15 – 16) химия дар асоси ду таълимоти натурфалсафии атомизм ва чор унсур (обу оташу хоку ?аво) инкишоф меёфт.
Дар аср?ои 3 – 4 милод?, дар заминаи химияи амалии Миср ва натурфалсафаи Юнони ?адим илми кимиё (алхимия) ба ву?уд меояд, ки ?адафи асосии он ба даст овардани симу зар (ну?ра ва тилло) буд. Кимёгарон бовар доштанд, ки дар нати?аи бо таносуб?ои гуногун пайваст намудани симоб ва гўгирд (сулфур) метал?ои гуногун, аз ?умла метал?ои асилу ?иматба?о ?осил намудан мумкин аст. Мувофи?и а?идаи кимёгарони араб дар табиат гўё моддаи махсус – иксир (эликсир) мав?уд бошад, ки бо ёрии он метал?ои гуногунро ба симу зар табдил додан мумкин аст. Кимёгарон дар тўли зиёда аз ?азор сол дар ин самт тад?и?от бурданд ва бо ву?уди он, ки ба ма?сад нарасиданд (зеро он а?идаи ?алат буд), кашфиёт?ое карданд, ки ба инкишофи илми химия мусоидат намуданд. Дар аср?ои миёна (хусусан, аср?ои 13 – 15) кимиё ва химия то он дара?а ба ?ам даромехта буданд, ки якеро аз дигар фар? намудан ?айриимкон буд. Дар байни кимёгарон, дар ?атори ?аллобону фиребгарон, шахсият?ое низ кам набуданд, ки ба а?идаи хеш самимона бовар доштанд ва дар инкишофи илми химия са?ми босазо гузоштанд.
Аз нима?ои дуюми асри 17 сар карда а?ида?ои кимиёгар? о?иста – о?иста мав?еи худро аз даст меди?ад ва тасаввуроти ами?е пойдор мегардад, ки мувофи?и он табдилёбии модда?о ?адди муайяне дорад ва ин ?удуд аз таркиби модда?ои химияв? вобаста аст. ?амин тавр, дар аср?ои 17 – 18 химия тадри?ан ба таълимот оид ба табдилёбии сифатии модда?о, ки дар нати?аи та?йирёбии таркиби он?о ба ву?уд меояд, мубаддал мегардад.
Ба инкишофи минбаъдаи химия э?ёи а?идаи ?адимаи атомизм мусоидат намуд. Физик ва химики англис Роберт Бойл дар ?атори аввалин?о а?идаи атомистиро инкишоф дода, онро дар химия татби? намуд ва ў мегуфт, ки химия канизаки косибию табиб? набуда, балки илми муста?ил аст. Ў комилан бовар? дошт, ки хусусият?ои сифат? ва табдилёбии модда?оро тан?о бо назардошти шаклу андоза, ?аракат ва ?ойгиршавии атом?о маънидод кардан мумкин аст. Бойл чунин ме?исобид, ки модда?ои гуногуни табиатро ба модда?ои содда (элемент?о), модда?ои мураккаб ва омехта?о ?удо кардан мумкин аст.
?адами дигари ?атъиро дар ташаккулёбии химия олими фаронсав? Антуан Лавуазйе гузошт. Ў назарияи оксигении сўзишро бунёд намуда, нишон дод, ки организми зинда ба монанди оташ модда?ои ?изоиро сўзонда, энергияи гармиро ба ву?уд меорад. А.Лавуазйе дар со?аи химия ин?илоби илм? ба ву?уд овардааст. Вай химияро аз ма?мўаи а?ида?ои ?удогонаи ба ?ам новобаста ба назарияи ягонае табдил дод, ки дар асоси он на тан?о ?одиса?ою просесс?ои маълум маънидод гардиданд, балки ?одисаву просесс?ои нав пешгў? карда шуданд.
Дар ташаккулу такомули химия на?ши олими бар?астаи рус М.В.Ломоносов низ бузург аст. Ма?з бо саъю кўшиш?ои вай дар миёна?ои асри 18 дар Россия аввалин лабораторияи химияв? сохта шуда, дар он худи олим бо ?алли як ?атор масъала?ои назарияв? ва амал? маш?ул шуд. Аз ?умла, Ломоносов бо тад?и?от?ои та?рибавии Р.Бойл шинос шуда, он?оро дар лабораторияи худ такрор мекунад ва дар нати?а яке аз ?онун?ои му?имтарини табиат – ?онуни ба?ои моддаро кашф кард.
Инкишофи таълимоти атомию молекулав? дар ибтидои асри 19 ба а?идаи сохти мураккаб доштани на тан?о молекула?о, балки атом?о низ овард. Вале тан?о дар нимаи дуюми асри 19 (соли 1869), бо кашфиёти бузурги Д.И. Менделеев оид ба системаи даврии элемент?ои химияв?, а?идаи сохти мураккаб доштани атом?о тасди?и илм? гирифт. Бо ву?уди ин ?ама кашфиёт?о ва тасаввурот?ои навтарин то ибтидои асри 20 химия ?амчун илми амал? бо?? монд.
Тан?о пас аз бунёди механикаи квант? (нигар мавзўи 3) ва дар асоси он сохта шудани химияи квант? системаи дониш?ои химияв? асоси назарияв? пайдо намуд.
Одатан ва?те, ки шахс (аз ?умла, дониш?ў) бо мазмуну мундари?аи илм?ои физика ва химия шинос мешавад, байни он?о фар?и зиёде намебинад, зеро ?ам физика ва ?ам химия таълимот оид ба табиати ?айризинда мебошанд. Ин ?о мушкилот дар он аст, ки химия ?амон савияи ташаккули материяро меомўзад, ки дар байни ду савияи бо физика вобастаи олам (модда?ои макроскоп? ва атом?о) ?ойгир шудааст.
Ва?те, ки дар асри 17 химия бунёд гардид, олимон гумон доштанд, ки со?аи омўзиши он микроолам мебошад. Вале бо бунёди физикаи атом ва физикаи ядро? дар асри 20 омўзиши микроолам ба ихтиёри физика гузошта шуд.
Химия просесс?ои табдилёбии модда?о ва таъсири омил?ои беруна (гарм?, рўшно?, майдон?ои физик? ва ?айра) – ро ба ин просесс?о меомўзад. ?айр аз ин, химия робитаи байни атом?ои дохили молекуларо низ меомўзад. Маълум гардид, ки дар ин робита на?ши электрон?о асос? мебошад (банд?ои химияв?). Бунёди механикаи квант? ба шохаи нави химия – химияи квант? асос гузошт, ки он асоси назариявии химияи муосир ?исобида мешавад.
Яке аз комёби?ои нодир дар химия аз он иборат мебошад, ки вай вобастагии сохтори модда?оро бо хосияти он?о нишон дод. Масалан, алмос ва графит таркиби якхела доранд (?ар ду аз карбон иборатанд), вале сохти сохтории гуногун (пан?араг? дар алмос ва вара? – вара?? дар графит) ба он?о хосият?ои комилан фар?кунанда меди?ад: алмос яке аз модда?ои сахттарин ба шумор меравад, вале графит, баръакс, хеле мулоим аст.
Комёбии дигари химияи асри 20 омўзиш ва истифодаи катализатор?о мебошад. Катализатор?о модда?оеанд, ки суръати реаксия?ои химиявиро та?йир меди?анд, вале ба таркиби модда?ои ?осилшуда дохил намешаванд. Катализатор?о дар просесс?ои дохили организм?ои зинда гузаранда а?амияти беандоза калон доранд. Масалан, просесси фотосинтези растани?о тан?о бо иштироки катализатори махсус – хлорофилл имконпазир мегардад.
Просмотр: 3016
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved