Дата: 2017-10-18
Дар ибтидои асри 20 дар нати?аи кашфиёт?ои нав маълум шуд, ки маф?ум?о ва принсип?ои физикаи классик? натан?о барои омўзиши хосият?ои фазо ва ва?т, балки барои тад?и? намудани хусусият?ои микрообъект?о (электрон?о, протон?о, нейтрон?о, атом?о, молекула?о ва ?айра) низ татби?нашавандаанд. ?айр аз ин, барои дарки хусусият?о ва ?онуният?ои объект?ои микроолам, бояд аз тасаввурот?ои пештара оид ба олами объект?ои макроскоп? даст кашем. Ин, албатта, кори осон нест, зеро тасаввурот?ои физикаи классик? ба мушо?идаю та?риба?ои ?аррўзаи инсон (?одиса?ое, ки бо чашми худ мебинем ва бузурги?ое, ки бо дасти худ чен мекунем) мувофи? мебошанд ва ба а?ли солим рост меоянд.
Бо ву?уди он, ва?те ки физикон бо омўзиши ?одиса?ои микроолам шурўъ карданд, он?о аз хосият?ои ?айриоддии зарра?ои майдатарини материя ба таа??уб омаданд. Тавре медонем, мувофи?и тасаввуроти физикаи классик? бузурги?ои тавсифди?андаи зарра?о масса ва андозаи он?о буда, мав??оро дарозии мав?и он?о ва басомадашон тавсиф меди?анд, яъне зарра?о ва мав??о объект?ои комилан гуногунтабиатанд. Аз таърихи омўзиши ?одиса?ои оптик? маълум аст, ки Нютон рўшноиро сели зарра?ои майдатарин – корпускула?о ?исобида, дар ?амин асос ?онун?ои инъикос ва шикасти рўшноиро му?аррар кард. Вале пас аз кашфи ?одиса?ои интерференсия ва дифраксияи рўшно? табиати мав?? доштани он эътироф гардид. Сол?ои 60 – уми асри 19, пас аз бунёди назарияи электромагнитизм, маълум шуд, ки рўшно? мав?и электромагнит? буда, дар фазои хол? бо суръати ни?оят калон вале охирноки с = 300000 км/сон па?н мешавад. ?амин тавр, ?атъиян му?аррар гардид, ки рўшно? табиати мав?? дорад ва ин тасаввурот то охир?ои асри 19 ?обили ?абул буд.
Хусусият?ои ?айриоддии микрообъект?о, ки дар боло зикр намудем, аз назари физикаи классик? во?еан таа??убоваранд. Кашфиёт?ои охир?ои асри 19 ва ибтидои асри 20 нишон доданд, ки ?амон як объект дар баъзе та?риба?о хосият?ои зарраг? ва дар та?риба?ои дигар хосият?ои мав?? зо?ир мекунад. Саъю кўшиш?ои дар доираи маф?ум?о ва присип?ои физикаи классик? тасвир намудан ва хусусан, маънидод кардани ин хусусият?ои ?айриодд? ба бебарор? дучор гардид.
?усту?ўи маф?ум?о ва принсип?ои нав барои маънидоди хосият?ои микроолам дар ни?оят ба пайдоиши назарияи нав – механикаи квант? овард. Дар бунёду асосноккунии ин усули нави тад?и?от са?ми як ?атор олимон, аз ?умла, Макс Планк, Луи де – Бройл, Эрвин Шредингер, Вернер Гейзенберг, Макс Борн, Нилс Бор ва дигарон беандоза зиёд аст. Бояд гуфт, ки поягузори назарияи нисбият Алберт Эйнштейн сараввал ба а?ида?ои квант? бо шуб?а менигарист, вале сонитар ба ?атори асосгузарони ин назария дохил гардид.
Дар бунёди тасаввурот?ои квант? ?адами аввалинро физики немис Макс Планк гузошт. Ў соли 1900 барои маънидод намудани афканишоти ?исми мутла? сиё? а?идаеро пешни?од кард, ки гипотезаи Планк номида мешавад ва мувофи?и он энергияи мав??ои электромагнит? тан?о ба намуди порсия?ои (квант?ои) дискрет? афканида ва фурў бурда мешавад: ?ар як кванти мав?и электромагнит? дорои энергияе мебошад, ки бузургии он ба басомади мав? мутаносибии роста дорад:
Ин ?о Е – энергияи квант, - басомади мав? ва h = 6,6*10-34 ?*сон – коэффисиенти мутаносиб? буда, доимии Планк номида мешавад ва яке аз доими?ои универсалии физик? ба ?исоб меравад.
А?идаи квант? то ба он дара?а ?айриодд? менамуд, ки худи М. Планк як чанд муддат ба пешни?оди худ боварии комил зо?ир накарда, онро ?амчун як усули ёрирасони математик? ме?исобид. Вале дере нагузашта А. Эйнштейн нишон дод, ки ин ?о физика ба вазъияти мо?иятан нав рў ба рў шудааст. Вай аз формулаи Планк истифода бурда, ?одисаи фотоэффектро, ки ?онуният?ои он сол?ои 50 – уми асри 19 аз ?ониби физики рус А.Г. Столетов му?аррар гардида буд, маънидод кард.
Фотоэффект гуфта, ?одисаи дар та?ти таъсири дастаи рўшно? аз сат?и металл канда шуда баромадани электрон?оро меноманд. Фотоэффект дар назари аввал ?одисаи ?айриодд? нест, вале ?онуният?ои вай дар доираи тасаввурот?ои классик? маънидод нашуда буданд. Агар соддатар карда гўем, рўшноиро мав?и бефосила ?исобида, ?онуният?ои фотоэффектро маънидод кардан имкон надорад. Акнун ба хотир меорем, ки мувофи?и гипотезаи Планк рўшноиро ?амчун сели квант?ои рўшно? (корпускула?о) низ тасаввур кардан мумкин аст.
А. Эйнштейн ?одисаи фотоэффектро ?ама?ониба омўхта ба хулосаи му?им омад, ки гипотезаи Планк тахмини беасос набуда, балки дар ?а?и?ат рўшно? (мав?и электромагнит?) дар як ?атор ?одиса?о (аз ?умла, дар ?одисаи фотоэффект) табиати зарраг? зо?ир мекунад. Дар ?амин асос А. Эйнштейн квант?ои рўшноиро корпускула?ои махсус – фотон?о номид. ?амин тавр, ба физика дафъаи аввал як а?идаи ба истило? «ва?шиёна» – и робитаи ботинии зарра ва мав? дохил шуд, ки минбаъд ин а?ида «дуализми мав? ва зарра» ном гирифт. Назарияи фотон?ои Эйнштейн ба пояи бефосилаг? – майдони электромагнитии мав?? на?шу аломати бо вай комилан ?ун?оишнопазир – фосиланокиро дохил кард. Табиати мав?ию зарраг? доштани рўшно? эътироф гардид.
?адами нави ?атъиро дар ташаккулёбии механикаи квант? физики фаронсав? Луи де- Бройл гузошт. Дар физикаи классик? моддаро ?ама ва?т иборат аз зарра?о (атом?о, молекула?о) медонистанд ва бинобар он ба модда?о хусусият?ои мав?? бегона ?исобида мешуд. Соли 1924 Де - Бройл тахмине пешни?од намуд, ки мувофи?и он электрон зарра набуда, балки мав? аст, ани?тараш ?ам зарра ва ?ам мав?. Дере нагузашта (соли 1927) физикони америко? К. Дэвиссон ва Л. ?ермер ?одисаи диффаксияи электрон?оро дар кристалли никел мушо?ида намудаанд, ки исботи та?рибавии тахмини Де – Бройл мебошад.
?амин тавр, ч? хеле ки Эйнштейн ба мав??ои бефосила фотон?ои дискретиро мувофи? кард, айнан ?амин тавр Де – Бройл ба зарра?ои дискрет? хусусият?ои мав?? дохил намуд, яъне барои зарра?о ?ам дуализми мав?ию заррагиро ?ор? намуд. Ин тахмини дар та?риба исботшуда гипотезаи Де – Бройл номида мешавад, ки таърифи он зайл аст: ба ?ар як зарраи материал?, новобаста аз табиати он, мав?еро мувофи? кардан мумкин аст, ки дарозии мав?и он ба импулси зарра мутаносиби чаппа аст.
Ин ?о - дарозии мав?и Де – Бройл, h – доимии Планк ва - импулси зарра буда, ба ?осили зарби масса ва суръати зарра баробар аст.
Пешни?оди гипотеза?ои Планк ва Де – Бройл ва тасди?и та?рибавии он?о (?одиса?ои фотоэффект ва диффаксияи электрон?о) аз он дарак доданд, ки ?амаи микрообъект?о (фотон?о, электрон?о ва ?.) ?ам ба хусусият?ои зарраг? (дорои энергия ва импулс) ва ?ам мав?? (дорои басомад ва дарозии мав?) со?ибанд. Ин ?олат ба доираи физикаи классик? тамоман наме?ун?ид ва аз назари маф?ум?о ва принсип?ои он комилан ?айриодд? ва хилофи «а?ли солим» менамуд. Объект?ое, ки физикаи классик? меомўхт хусусияти ё тан?о зарраг? ва ё тан?о мав?? доштанд. Вале аз гипотеза?о ва та?риба?ои зикршуда ба хулоса омадан мумкин аст, ки микрообъект?о дар як ва?т ба хусусият?ои ?ам зарраг? ва ?ам мав?? со?ибанд.
Охир?ои соли 1924 дуализми мав? ва зарра ?амчун ну?таи назари тасди?шуда эътироф гардид ва масъалаи бунёди асоси назариявии он пеш омад. Соли 1925 физики немис В. Гейзенберг назарияи ба ном механикаи матритсав? ва соли 1926, физики австрияг? Э. Шрёдингер назарияро ба номи механикаи мав?? пешни?од намуданд. Дере нагузашта маълум гардид, ки ?ам механикаи матритсав? ва ?ам ва механикаи мав?? шакл?ои гуногуни ?амон як назария мебошанд, ки дар ни?оят механикаи квант? номида шуд.
В. Гейзенберг ?онуният?ои ченкунии бузурги?оро дар механикаи квант? та?лил намуда, ба нати?аи му?ими принсипиал? оид ба имконнопазирии дар як ва?т чен кардани ?уфти бузурги?ои ба ?ам вобаста омад, ки минбаъд принсипи номуайянии Гейзенберг номида шуд. Мо?ияти ин принсипро чунин баён кардан мумкин аст: бо ?амон як са?е?? ?ам координата ва ?ам импулси микрозарраро муайян кардан мумкин нест: ?осили зарби носа?е?ии он?о аз доимии Планк хурд шуда наметавонад, яъне
ин ?о ва мувофи?ан са?е?ии ченшавии координата ва импулси зарра, h – доимии Планк буда- афзоиши бузургиро ифода мекунад.
Дар механикаи мав?ии худ Э. Шредингер барои тавсифи ?олати дил?о?и система маф?уми «функсияи мав??» – ро дохил мекунад, ки бар хилофи бузурги?ои механикаи классик? ин функсия параметр?ои ?олат?ои минбаъдаи системаро на ба таври боэътимод, балки бо ин ё он дара?аи э?тимолият муайян менамояд. Ин чунин маън? дорад, ки функсияи мав?? барои ин ва ё он параметри система тан?о пешгўи?ои э?тимол? меди?ад. Масалан, мав?еи ояндаи зарраи тад?и?шаванда на ба таври да?и?, балки тан?о дар ягон интервали ?имат?о муайян карда мешавад.
?амин тавр, механикаи квант? аз механикаи классик? ба он комилан фар? мекунад, ки пешгўи?ои вай характери сирф э?тимол? доранд ва сабаби он яке аз асос?ои ин назария – принсипи номуайянии Гейзенберг мебошад.
Хулосаи му?имтарини механикаи квант? аз он иборат аст, ки дар микроолам нати?а?ои ченкун? ба таври принсипиал? номуайян аст ва бинобар он, пешбинии ани?у да?и?и оянда имконнопазир аст. Вале ин чунин маъно надоранд, ки дар микроолам пешгўи?о тамоман имкон надоранд. Пешгўи?о имконпазиранд, вале акнун он?о характери э?тимол? пайдо мекунанд.
То сол?ои 30 –юми асри 20 (яъне, дар муддати нисбатан кўто?) механикаи квант? дар ?алли як ?атор масъала?ои назарияв? ва амал? мавриди истифода ?арор дода шуд. Аз ?умла, бо истифода аз принсип?ои механикаи квант? сохти атом ва молекула?о, мо?ияти системаи даврии Менделеев, табиати банд?ои химияв?, ?одиса?ои термоэлектрик? ва ферромагнетизм маънидод карда шуда, асос?ои назарияи мукаммалтари ?исми сахт, назарияи ?одисаи радиоактивнок?, физикаи ядро ва энергетикаи ядро? гузошта шуданд.
Просмотр: 3404
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved