Дата: 2015-09-12
Дар мамлакат?ои Аврупои ?арб? ва марказ? дар байни аср?ои миёна ва А?ди ?адид мар?илаи гузари-ше ба ву?уд омад, ки онро аз р?? хусусият?ояш Э?ё но-миданд. Ин давраро як давраи хоси тара??иёти фар-?ангию и?тимо? низ мег?янд. Аз ин р?, Э?ё аз о?ози худ майлу мазмуни зидди феодал? дошта, нишона?ои он аз Италия о?оз ёфт. Пас аз он дар давлат?ои дигари ?арб Англия, Испания, Франсия, Олмон, Нидерландия пайдо шуда, бо раванди инкишофи тамоюл?ои реали-ст? дар э?одиёти шоирон, ?унармандон, санъаткорон зу?ур ёфтааст. Маънои вожаи «Э?ё» аз нав зиндашав?, умри дубора ёфтан буда, ба забони франсав?- ренес-санс, ба италиявй- ринашимат низ мег?янд. Дар забони рус? Э?ё бо истило?и «возрождения» истифода бурда мешавад. Дар асоси таъсири Э?ё аз асри XV сар карда, дар ?аёти и?тимо?, и?тисод? ва фар?аигии мардуми Аврупои гарбй дигаргуни?ои кулл? ба амал омаданд. Дар ин давра дигаргуни?ои и?тимоию и?тисодй саба -би он гардиданд, ки дар афкори ?амъият? табаддулот-?ои фар?анг? ба ву??ъ пайвастанд. Ингуна навовари-?о дар со?аи илм низ ба ву?уд омаданд.
Давраи Э?ё барои тагироту навовари?ои ?аё-ти маънав? заминаи муста?кам ба шумор меравад. Алалхусус дар со?аи санъат низ дигаргуни?ои кулл? ба амал омаданд. Ба таври дигар г?ем давраи Э?ёро давраи бартар?, ё ки болоравии таъсиру инъикоси ба-деию эстетик? меноманд, зеро дар ин давра олимону санъаткорон асар?ои зиёди баде? э?од намудаанд.
Аз р?и мазмуну мундари?а дар ин э?одкори?о инъикоси образ ва ?айра?о нисбати давра?ои гузашта ба кулл? фар? мекарданд. Аз ин р?, дар ин давра про-блема?ои анъанавию маърифат боз чу?уртару мукам-малтар ?ал шуда, ин ?олат чун раванди ?онунияти ин-кишофи афкори фар?анг?-?амчун ?узъи маънавиёт ба шумор рафта, аз тарафи дигар боз ?онунан масъала-?ои муайяни умда мо?ияти афкори фалсафиро ташкил меди?анд, ки аз хусусият?ои фар?ангии давраи Э?ё ба шумор мерафт.
Махсусан тамоюл?ои реалистй дар э?одиёти шои-рон, санъаткорон, меъмор-шиносон -Данте, Ариолфо -ди-Комбио, ?айкалтарош Николло Пизано, рассомон Петро Ковалин?, ?отто, гумманистон Лоренцо Вал-ла, Пико-делла Мирандоло меъморон Алберти, Бра-манте, Палладио, Лесско, Делори ва дигарон, ки дар Италия, Франция, Англия э?од ва бунёд карда буданд, дида мешуд.
Э?одиёти намояндагони давраи Э?ёро ?исси бова-р? ба имконият?ои зиёди инсон ба ирода ва а?лу за-ковати он, инкори а?ида?ои схоластик? ва зиндагии зо?идона фаро гирифта буд. Э?одиёти аз ?ар гуна ?оя?ои дин?, озодии шахс, зебо? ва ?амо?ангии во?е? ба инсон ?амчун ба ?астии ол? назар кардан, кашфи ?онун?ои асосии ба ву?уд омадани олами модд? а?а-мияти ?оявии санъати давраи Э?ёро афзун намуда, до-ираи фаъолияти санъаткоронро васеъ намуд. Дар со-?аи санъати меъморй бошад, бино?ои ?амъият?, ?асру хона?ои ша?р? на?ши му?име доштанд. Меъморон иморат?оро бо таносуби ?исм?ои бино ва ороиши ба-деии он?о, тиму ро?рав?ои то?дор, сутун?о ва раво?у гунбаз?о оро дода, ба ?асру хона?о шук??у ?ашамат мебахшиданд.
Рассомон Донателло, Мазаччо, Перо делла Франческа, Мантенья,
Леонардо-да-Вин-ч?, Рафаэль, Мике-лан-?елло, Тициан, Веренозе, Ян Ван Эйк, Брейгел, Дю-рер, Нитхарт, Холь-бейн, Фуке, Гужон ва Клуэ мунтазам тарзи тасвири ба-деии ?амаи сар-ват?ои олами во?е? ва манзара?оро аз худ менамуданд. Дар со?аи адабиёти давраи э?ё бошад ёдгори?ои бе?амто ба мисли «Гаргантюа ва Пантакрюэл » - и Рабле, драммаву асар?ои У. Шекспир «Гамлет», «Шо? Лир», «Ромео» ва «?уллиетто», «Отелло», ро-мани «Дон Кихот»-и Сервонтес ва ?айра?о э?од карда шуданд, ки дар он?о ?усни тава??у? ба давраи Ати?а ба чашм мерасид.
Сонета?ои Петрарко, новелла?ои Боккачо, дос-тон?ои ?а?рамонии Ариосто, Тассо, ?а?ви зидди кле-рикал? ва ?айра бо жанр?ои гуногун шакл?ои инфи-род? ва мазмун?ои милл? гояи давраи Э?ёро та?ассум менамуданд. Дар со?аи муси?й, ки о?анги самимонаи гуманист? дошт, полифонияи созию овоз?, шакл?ои тозаи вокалии фротолло, винателло, виляксико,балла-да, муси?ии созии инструментал? дар Италия, Испа-ния, Англия ва дигар давлат?о ба ву?уд омаданд. Дар ин давра баробари пайдо шудани жанр?ои нави муси-??- яккахон?, контата,оратория, опера?о, ки барои ба ву?уд омадани гамапон?(навъи муси?ии бисёровоза) мусоидат намуданд, ба охир мерасад.
Дар давраи Э?ё ?оя?ои фалсафии навафлотуния (Фичино) ва пантеизм- (Патрица, Бруно ва диг.), каш-фиёт?ои бузург дар со?аи илм?ои ?у?рофия, ну?умши-нос?, физика, кимиё, биология- Коперник, Везалий ва минбаъд Галилей суръат пазируфтанд. ?оя?ои Э?ё ба бар?ам х?рдани тассаввурот?ои динию феодал? мусо-идат намуданд. Яке аз хусусият?ои му?ими давраи Э?ё замина?ои пайдоиши гуманизм ва мушкилоти фардияти инсон? мебошад. «Гуманизм» маф?уми ло-тин? буда, маънояш инсонгарию одамият ва ё ма?м?и а?ида?оест, ки таърихан та?йир ёфта э?тиром ва ?адру ?имати инсонро ифода намуда, му?аё кардани ша-роити заруриро барои инкишофи ?аматарафаи одам та?озо менамояд. Гуманизм ?амчун ?араёни мадан?, адаб?, илм?- фалсаф? буда аввал дар Италия зу?ур ёфта баъдтар дар Франция, Германия, Нидерландия, Олмон ва Англия па?н гардид.
Намояндагони бар?астаи гуманизми давраи Э?ё - Ф.Петрарка, А.Данте, Эразми Ротердам?, ?.Буруно, Ф.Рабле, М.Монтен, Н.Коперник, Галилей, У.Шек-спир, Ф. Бекон ва дигарон дар пешрафту ташаккули ?а?онбинии тозаю бе?убор, ки он гуманизми баландро талаб мекунад, хизмат?ои арзанда кардаанд. ?амин-ро бояд гуфт, ки дар замон?ои минбаъда фа?миш ва ?оя?ои гуманистиро дар сат?и баланд маорифпарва-рони ?арб, сотсиалистони хаёл? ва револютсионерони демократи рус давом дода, дар ташаккули ?а?онбинии ?айри дин? са?ми арзанда гузоштанд. Хусусият?ои ?араёни гуманизм дар ?аёти мардуми то?ик низ дар аср?ои миёна ба ву??ъ пайвастааст. Хусусияти дигари фар?анги ин давра ратсионализм мебошад.
Ратсионализм ?араёни фалсафиест, ки намоянда-гони он аклро асоси ?астии маърифат(ратсионализми антолог? ва ратсионализми ахло??) мешуморанд. Ун-сур?ои ратсионализм дар фалсафаи ати?а ва аср?ои миёна пайдо шудаанд. Аз ?умла дар фалсафаи класси-кии то?ик низ тамоюли ратсионалист? ву?уд дошт, ки яке аз намояндагони он Абуал? ибни Сино ба ?исоб меравад. Дар аср?ои миёна ило?иётшиносони насро-нию ислом? далел?ои а?лию манти?иро барои исботи ?а?и?ати а?коми дин? истифода бурда, як навъ ратсионализми схаластикии диниро ба ву?уд овардаанд. Ратсионализм ?амчун ?араёни геносиологй ва мето-дологияи маърифати илм? асосан дар фалсафаи асри XVII- и Европа ташаккул ёфтааст.
Ба ратсионализм файласуфони он давра Декарт, Лейбниц, Спиноза, Гоббс пайрав? мекарданд. Ратси-оналистон комёби?ои математика, махсусан методи дедуктивии манти?ии онро муболи?а карда, туфайли он ч? тавр ?осил шудани ?а?и?ат?ои мазмуни кулл? ва ?атман заруриро ошкор намудан мехостанд. Намо-яндагони ратсионализм зимни ?амъбасти та?риба, ?о-сил шудани дониши эътимодбахш, ?а?и?ат?ои хосия-ти умумй ва зарур? доштаро фа?монида натавониста, манбаи он?оро дар «идея?ои фитр?»- а?л (Декарт), «майл?о ё ?обилият?ои фикр?»- (Лейбниц) ва «атри-бут? абадии ?ав?ари беинти?о тафаккур» (Спиноза) ва эвалютсияи инсон (Дарвин) ме?уст.
Хусусияти дигари фар?анги ин замон реализм ме-бошад.
Реализм яке аз ?араён?ои хоси давраи Э?ёи ?арб ба ?исоб меравад. Реализм - модд?, во?еият, во?е?, ки реалияти берун аз шуурро эътироф намуда, онро чун ?астии объект?ои идеалй ё ?амчун объекти маърифат? ба худи субъект, ?араёни дониш ва та?риба новобаста (реализми асри XX) шар? меди?ад. Дар фалсафаи асри миёнагй реализм чун номинализм ва консентуализм барои ?алли универсалия?о к?шидааст. Реализм бар хилофи номинализм ва консентуализми во?е? ва но-вобаста ба шуур ву?уд доштани универсалия?оро эъти-роф мекунад. Олимон Афлотун ва Арастуро асосгузо-рони ?араёни реализм эътироф намуда онро асосан ба ду шоха ?удо мекунанд. Пас замина?ои реализм дар фалсафаи ати?а ба в??уд омадааст.
Асосгузори реализ-ми ифрот? Афлотун буда новобаста ба ашё ву?уд доштани уни-версалия?оро эътироф мекунад. Реализми эъ-тидол? (асосгузораш Арасту) универсалия-?оро во?е? дониста, мав?удияти он?оро берун аз ашёи ало?и-да инкор мекунад. Дар адабиёт ва санъати давраи Э?ёи ?арб наза-ри санъаткорон на бо во?еоти ?арр?заи зиндаг?, бал-ки ба ?амъбасту хулоса?ои фалсафию бадеии дорои характери умумибашаридошта ?алб мешуд. Дар ин давра сюжет?ои ?адима мазмуни нав гирифта, барои ифодаи идеал?ои гуманизм хизмат мекарданд, ба мо-нанди драма?ои У.Шекспир ва дигарон. Аз нависан-дагони асри XVII аз ?ама бештар Моллер ба во?еияти замони худ наздик омада, тип?ои бар?астаи и?тимо-иву ахло?? офарида, асос?ои аввалини реализми эъти-долиро пойдор гардонид ва ?араёни маорифпарварии асри XVIII- ро ба миён овард.
Хулоса, дар ?амин давра Тосканели италиявй даврашакл будани заминро муайян намуда, харитаи тах-инии ча?онро ба ву?уд овард. Васко-де -Гамаи пор-тугал? ба со?или ?индустон ро? кушод. Христофор Колумбияи генуягй Амрикоро кашф намуд. Магелони португалй саё?ати давраи ?а?онро ан?ом дод. Ситора-шинос Еоперники поляк гардиши заминро дар даври офтоб собит намуда ба а?идаи асримиёнаг?, ки г?ё за-мин маркази коинот бошад, хотима додааст.
Маорифпарвар? ?араёни адабию фар?анг? ва и?-тимоию сиёсиест, ки намояндагони он бо ро?и таблиги ?оя?ои хайр, адолат, илму маърифат, иллат?ои сохти муашши ?амъиятиро аз байн бурда, анъанаю маишат ва сиёсати онро та?йир додан мехостанд. ?а?онбин? ва таълимоти намояндагони маорифпарвар? бар пояи а?ида?ои идеалист? ?арор гирифта буд. Пайравони маорифиарвар? шуурро омили ?алкунандаи тара??и-ёти ?амъият, бемаърифатии одамонро бошад сабабго-ри иллат?ои и?тимо? медонистанд.
Маорифпарварон а?амияти ?алкунандаи омил-?ои моддиро дар тара??иёти ?амъият дарк накарда, такомули маориф ва маърифатнок намудани оммаро чун роди халосй медонистанд. Дар Аврупои ?арб? ?оя?ои маорифпарварй дар э?одиёти намояндагони илму фар?анг ва санъат -Волътер, Монтескё, Лессинг, Гёте, Жан Жак Руссо, Дени Дидро, Тюрко ва дигарон равшан зу?ур ёфта, ба му?обили а?компарастии ас-римиёнагй ва идеологияи феодалию дин? фаъолона мубориза бурдаанд. Таълимоти он?о ба интишори ду озодандешии минбаъда, алалхусус, сотсиалистони ха-ёл? ва мсаорифпарварони рус имкон додааст.
Маорифпарвар?, идеология ва ?унбиши фикрие буд, ки дар аср?ои ХУП-ХУШ аввал дар Англия, Франция ва баъдтар дар аксари сарзамини Аврупо ба ву?уд омад. Дар тад?и?от?ои илм? одатан бедории фикр? ва ?унбиши и?тимоиро афкор ва ?аракати ма-орифпарвар? меноманд. Он?о аз номи хирад баромад карда мегуфтанд: Сохти феодал? ба хирад зид аст, барои ?амин ?ам дар ?омеа тартиботи нави о?илона, ?укумронии хирадро бар?арор кардан лозим аст. Ма-орифпарварон аз сид?и дил бовар? доштанд, ки ода-мон бо ин ро? ба адолати ?а?и?? ва хушбахт? ноил мегарданд. Ма?сади эшон аз байн бурдани иллат?ои сохти ?омеа ва такомули маорифу маърифатнок наму-дани мардум буд.
Яке аз намояндагони ?араёни маорифпарвар? Вольтер мебошад, ки ? нависанда, шоир, мутафаккир буда, истеъдоди бузурги ?а?внигорй низ дошт. Вай бар зидди тартиботи феодал? ва калисо?ои католик? мубориза бурда фикру андеша?ояшро оид ба камбу-ди?ои ?омеа дар асар?ояш «Сафсата?ои бемаъно», «А?оиботи хандаовар», «Архив?ои дур??г??» баён намудааст.
Монтескё- маорифпарвар, ?у?у?шинос, файласуф ва адиби франсав? буда ? бор?о ба Англия сафар кар-да бо намояндагони маорифпарварон ва файласуфони Англия с??бат намуда, фикру ?а?онбинии худро васеъ намудааст. Вай тарафдори ?окимияти конститутсион? ва суд? буда мехост, ки ин орган?ои ?у?у?? ба кору фаъолияти амалдорон ва шо? назорат кунанд.
Жан Мелле- шахси р??онии номаш?ур буда, а?и-да?ои ?а?и?иашро бо ро?и пин?он? дар асараш «Васиятнома» навишта талабот?ои феодалону диндорон-ро зери тан?ид ?арор додааст.
Жан Жак Руссо - нависанда, маорифпарвар, баста-кори маш?ури Франция буда, бо асар?ои фалсафию сиёсиаш маш?ур шудааст. Асар?ои бар?астаи ? «Му-?окима дар бораи илм ва санъат» (1750), «Му?окима дар бораи нобаробарии одамон» (1755) мебошад, ки Ф. Энгельс он?оро яке аз намуна?ои олии «Диалекти-ка» номидааст. Руссо моликияти хусусиро асоси ноба-робари?ои и?тимоии одамон ва ташаккули давлат?ои сиёсй медонад. Руссо баробарии моликиятро хоста, талаб мекард, ки «?ар як ша?рванд бояд кор кунад». У навишта буд: «?ар як ша?рванди бекорх??а дузд аст». Руссо бо ин гуфта?ояш мардуми ?омеаро ба ?а-лолкорию ме?натд?ст? ?идоят намудааст.
Маорифпарвари дигар Дени Дидро буда, ?ро ?ам-чун мутафаккир, нависандаи франсавй, ро?намои «Эн-циклопедия» - и ?а?он? мешиносанд.
? асари бузурги худ «Энсиклопедия»-ро бо ро?и пин?он? ба табъ расонидааст. Аксари ин китоб?ои маорифпарварон аз тарафи р??ониён с?зонида шу-даанд. Дидро низ ба му?обили р??ониён ва талаботи он?о зид баромада, дар асар?ояш фикру а?ида?ои ?а-?и?ии худро баён намудааст. Аз ин хотир В.И.Ленин низ ба асар?ои маорифпарварон ба?ои баланд дода-аст. Дар ин давра со?а?ои маданияти модд? ва маъ-навй ташаккул ёфта, дар ?аёти мардум дигаргуни?ои куллй ба амал омаданд.
Дар со?аи маданияти модд? - техника?о, восита-?ои исте?сол?, ма?сулоти ме?нат, сару либос, манзил ва навовари?ои зиёде ба ву?уд омада, мушкилоти зиндагии мардумро аз байн бурданд. Дар со?аи мадани-яти маънав? - комёби?ои бузурги илмию техник? ба даст оварда шуда, ба?ри бартараф намудани мушки-лоти ?омеаи инсон? истифода бурда мешуданд. Дар нати?аи ин кашфиёту ихтироот?о истифодабарии за-хира?ои зеризамин? ба ро? монда шуданд. Дар ?амаи намуд?ои со?аи санъат - рассом?, меъмор?, му?асса-масоз?, муси??, тасвир? ва ?айра?о таъсири идея?ои пеш?адами маърифат? ?ис карда мешуд. Пайваста ба ин дар со?аи меъморй услуби Барокко хос буда, бо ин услуб на?шу ороиш?ои бошук?? зам намуда, баъзан бино?оро бо ?айкалу на?ш?ои бар?аста чунон оро ме-доданд, ки ?ои ?амвор намемонд. Бо усули Барокко бисёр ?аср?ою калисо?о сохта шуда буданд, ки зебоии он?о ?оло ?ам инсонро ба ?айрат меорад. Ин хусуси-ят?ои меъмор? аз меъмории Юнон ва Рими ?адим ги-рифта шуда буд.
Санъаткорон ба ?унари санъаткорони Ати?а пай-рав? менамуданд ва хусусият?ои онро аз нав э?ё ме-карданд.
Просмотр: 8087
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved