Дата: 2017-03-17
Шариат (аз араб? ро?и рост) - ин ма?мўаи меъёр?ои ?у?у?ию ахло??, ?оидаву ?онун?ои дин? ва сиёсиву и?тимоии ?омеаи мусулмонон аст. Дини ислом на тан?о масъала?ои соф дин?, инчунин масъала?ои гуногуни и?тимоию сиёс?, ахло?ию ?у?у?? ва умуман ?амаи тараф?ои ?аёти ?омеаро дар бар гирифта, барои он?о ?онуну ?оида вазъ кардааст. Бинобарин ислом на тан?о дин, инчунин дастури амал ва тарзи зиндагии ?омеаи мусулмонон мебошад, ки он?оро ба сўи ?а? ?идоят менамояд. Илме, ки а?коми назар? ва амалии шариати исломро кор карда мебарояд илми фи?? номида мешавад. Фи?? аз араб? фа?а?а – дониш ва ё фа?миши ами? тар?ума мегардад. Уламои ислом аксари ва?т шариат ва фи??ро ?амчун синоним истифода мебаранд, олими донанда, мутахассиси со?а?ои шариатро фа?е? меноманд.
Агар илми фи??ро, бо илм?ои муосири мо му?оиса намоем, он ба илми ?у?у?шинос? наздиктар менамояд, вале дар айни замон доираи амали он аз ?у?у?шинос? дида хеле васеътар аст. Доираи мавзў?о ва масъала?ое, ки фа?е?он бо он маш?уланд, хеле фарох ва гуногун?аб?а буда, онро бо ягон фанни мушаххаси ?озиразамон монанд кардан мумкин нест.
Сарчашма ва манба?ои асосии фи?? чунинанд:
1. – ?уръон (дар фи?? онро аксаран, мухтасар «Китоб» меноманд).
2. – Суннат, яъне гуфтору амал ва ?арор?ои пай?амбари ислом.
3. – И?моъ, ?амфикр? ва ё ?амрайъи оиди ?алли ягон масъала.
4. – ?иёс, - му?оиса (аналогия), му?окима оиди айният доштани як ?укм бо дигараш, ?адис?ои пай?амбар ?ангоми ?иёс чун асос гирифта мешаванд.
Ас?оби раъй услуби фи?? мебошад, ки дар он усул?ои гуногуни баровардани ?укм?ои шаръи, ?у?у?? ва меъёр?ои он?оро дида мебароянд. Ас?оби раъй аз чунин услуб?о иборат аст:
Ин ?ама категория?ои раъй мебошанд, ки дониш ва истифодаи он?о барои фа?е?он ва ?озиён зарур аст.
Фи??и исломи ба ?афт маз?аби асосии фи???: ча?ор сунн? ва се шиа та?сим мешаванд.
Пас аз вафоти пай?амбари ислом – Му?аммад, ас?оби ў, масоилу мушкилоти худро дар асоси ?уръон ва агар дар он пайдо накарданд, ба суннат ё худ ?адис?ои пай?амбар муро?иат намуда ?ал мекарданд. Аммо ва?те ки дар он?о низ айният наёфтанд рў ба раъю ?иёс оварданд, яъне кўшиш мекарданд, ки ро?и ?алли онро ба ?уръону Сунна мутоби? намуда, дарёбанд. ?амин тари?а ихтилоф?о оиди баровардани ?укми шаръи сабаби пайдоиши маз?аб?ои фи??? гардид, ки асоситаринашон ин?оянд:
1. Маз?аби ?анафия. ?анафия маз?абест, ки пайравони Имоми Аъзам, - Абў?анифа Нўъмон ибни Собит (ваф соли 767) ба он риоя мекунанд. Ша?араи Имоми Аъзам чунин аст: Нўъмон писари Собит писари Марзбон буда, кунияи ў Абў?анифа аст, асли авлоди ў аз Кобул буда, бобояш Марзбон дар замони хилофати Умар исломро ?абул намуда, ба Кўфа омада, дар он ?о му?им? шудааст. Абў?анифа яке аз шогирдони мумтоз ва лаё?атноктарини фа?е?и ном? ?аммод ибни Абўсулаймон буда, дар замони зиндагиаш яке аз донандагони бузурги ?уръон ва Сунна ?исоб мешуд. Ў дар асари ошно? бо илми калом, ва ба?су мунозира бо намояндагони мактаб?ои гуногуни он, дар илми ?адал ва мунозира ма?орати комил ёфта, онро дар илми фи?? истифода бурдааст. Абў?анифа, бар хилофи ас?оби ?адис, а?л ва усул?ои манти?иро дар фи?? ба кор бурда, раъю ?иёс ва исте?сонро вориди фи?? кардааст. Мактаби Абў?анифа бо номи «мактаби раъй ва ?иёс» маш?ур буд.
Маз?аби Абў?анифа та?аммулпазиртарин, демократитарин маз?аби ислом аст, зеро ў илова ба ?иёс ва раъй ба урфу одати хал??о низ такя кардааст. Урфу одат дар фи??, - ин ?ангоми баровардани ?укм, ё ?абули ?ароре, (агар дар ?уръону Сунна ро?и ?алли он набошад), истифода бурдан аз анъана ва суннат?ои милл? (ма?алл?) иборат аст. Дар нати?аи истифода аз раъй, ?ийс, и?моъ ва урф, фи??и ?анафиён аз фи??и дигар маз?аб?ои а?ли суннат бойтар гардидааст. Назарияи Абў?анифа, услуб?ои шаръие, ки ў пешни?од менамояд, басо фасе?у мавзун буда, барои ?аллу фасли масъала?ои гуногуни ?у?у??, а?ло?ию маиш?, и?тимоию сиёс? ва ?амо?ангсозии он?о бо шариати ислом мувофи?тар мебошад. Бинобарин маз?аби ?анафия дар Осиёи Миёна, Туркия, Аф?онистон, Покистон ва давлату кишвар?ои дигар, васеъ па?н гардидааст.
2. Моликия. Назарияи фи??ие мебошад, ки асосгузори он имом Молик ибни Анас (713-795) ?исоб мешавад. Моликия дар Арабистон пайдо шуда, дар Миср, Афри?ои Шимол? ва Андалусия пазируфта шудааст.
Дар фи?? сарчашмаи асосии моликия ?уръону Сунна буда, фатвои са?обагонро низ ?узъи суннат медонад. Яке аз хусусият?ои ин маз?аб он аст, ки амали мардуми Мадинаро дар замони имом Молик ибни Анас (асри дуюми ?и?р?) низ чун ?у??ати шаръи ?абул доранд. Далел ба он доранд, ки амали мардуми Мадина дар он замон, ба ?авлу амали пай?амбари ислом мувофи?ат надоштанаш, мумкин набуд, зеро он?о ба феълу амали паёмбар хуб ошно буданд ва мувофи?и он зиндаг? мекарданд.
Пас аз ин манба?о он?о ба исте?сон ва масоли?и мурсала муро?иат менамоянд. Маънии ин истило?от он аст, ки ?амаи он чиеро, ки дар нати?аи охирин ба ?аром меорад манъ бояд кард ва агар ба ?алол оварад, и?озат бояд дод, дар ин амал он?о аз далел?ои а?л? истифода мебаранд. Моликиён ?иёсро эътироф мекунанд вале истифодаи он дар маз?аби он?о нисбат ба маз?аби ?анафия ма?дудтар аст. Агар масъалае пайдо шавад, ки ?авоби он дар ?уръону Сунна дарёфт нашавад, он го? ?озии молик? ?ароре ?абул менамояд, ки он ба манфиати ?омеаи мусулмонон мувофи? бошад ва бо ?уръону Сунна зиддият надошта бошад.
Назарияи моликия дар асари Молик ибни Анас «Ал - Муватта» дода шудааст, шар?у ?ошияи он бошад «Ал – Мудаввану ал - кабира» ном дорад. Аз осори баъдинаи моликиён маъруфтаринаш «Ал – ?авоин ул – фи??ия фит – та?лис – ил – маз?аб - ил - моликия» мебошад, ки ба ?алами Абул?осим ибни ?азз? (ваф. 1341) таалу? дорад, инчунин «Ал - Мухтасар»-и Саид Халилро (ваф. 1365) ном бурдан мумкин аст.
Дар замони мо маз?аби моликия дар Ал?азоир, Ливия, Тунис, ?увайт, Ба?райн амал мекунад.
3. Маз?аби шофеъия. Асосгузори ин маз?аб имом Му?аммад ибни Идриси Шофеъ? (767-820) мебошад. Маз?абе, ки имом Шофеъи ба ву?уд овардааст бо соддаг? ва хусусияти эклектик? (яъне, дар маз?аби Шофеъия, таъсири маз?аб?ои ?анафия ва моликия калон аст, имом Шофеъи бисёр нукта?оро аз ин маз?аб?о гирифтааст) доштанаш фар? менамояд. Манбаи асосии асосии шофеъия низ ?уръон ва Сунна мебошад он?оро дар ?укми амал баробар медонанд, дар и?моъ шофеъиён ба ?арор?ои ?абулкардаи фа?е?они мадинаг? такя мекунанд ва онро ?а? мешуморанд ба сурате, ки он ба санад ва далел?ои муътабар асос ёфта бошад. Исте?сонро (му?окима ба ?усни ниятро, яъне чунон ?исоб кардан, ки шахси гуна?кор нияти бад надошт) ?абул надоранд. ?иёс на чун амали холиси фикр?, балки чун тарзи баровардани ?укм аз ?укм?ои дигари дуруст ?исобидашуда, истифода бурда мешавад.
?амин тари?а, шофеъия дар амал як маз?абе мебошад, ки онро аз усул?ои соддашудаи ?анафия ва моликия иборат медонанд. Маз?аби шофеъия дар Сурия, Иро?, Миср, Лубнон, Фаластин па?н шудааст.
4. Маз?аби ?анбалия. Асосгузори ин маз?аб имом А?мад ибни ?анбали Марваз? (780-855) мебошад. Фар?и ин маз?аб аз дигар маз?аб?о дар он аст, ки дар аввал он чун ?аракати дин? – сиёс?, дар Ба?дод арзи ву?уд кардааст ва бо мурури замон чун маз?аби ало?ида шинохта шудааст.
?анбалия дар шароити бў?рони ами?и маънав? ва и?тимоию сиёс? зу?ур кардааст. Дар замони хилофати Маъмун фир?аи мўътазилиён, ки фир?аи а?лгаро ва озодандеши ислом? буданд, ба сари ?удрат омада, ба таъ?иби ?арифони худ, - намояндагони исломи расм? даст заданд. А?мад ибни ?анбал, ки аз мўъта?идони ботаасуби суннатгарои а?ли ?адис буд, низ мавриди таъ?иби мўътазилон ?арор гирифта будааст. А?мад ибни ?анбал, ки хеле мутаасиб буд, ба ву?уди таъ?ибу шикан?аи мўътазилиён, аз а?идаи худ нагашт.
?озиён ва муфтиёни ?анбал? дар фи?? аз ?уръон, Сунна, фатвои са?обагони аввалин ва мўътамади пай?амбар истифода мекунанд. Он?о аввал ?укми ?а?и?иро аз ?уръон ме?ўянд, агар наёфтанд ба ?адис?ои пай?амбар муро?иат менамоянд, агар набошад ба фатвои са?обагон такя мекунанд, агар он ?ам нашавад ба и?моъ ва ?иёс рў меоранд.
?анбалиён хеле мутаасиб буда, риояи ?атъии меъёр?ои шариатро талаб мекунанд, ба ?ар як намуди озодандеш? ва а?лгаро? ?иддан мубориза мебаранд. ?арчанд, ки маз?аби ?анбалия IX ба ву?уд омада бошад ?ам, ?амчун маз?аби фи??? дар асри Х ташаккул ёфтааст, адабиёту осори ?анбал? бошад тан?о дар асри ХI арзи ву?уд кардаанд. Маъруфтарин асар?ои маз?аби ?анбалия асари Муваффа?уддин ибни ?удом? (1146-1223) «Китоб ул-умда фи а?ком ил-фи??» ва асари алломаи маш?ури ?анбал? Ибни Таймия (асри XIII) «Сиёсат – уш - Шаръия» мебошад.
?оло маз?аби ?анбалия ба таври расм дар Арабистони Сууд? пазируфта шудааст, инчунин фундаменталистони исломии ба ва??обия ?усни тава??ў? дошта, аз он истифода мебаранд. ?арчанд, ки Суудиён кўшиши зиёде ба хар? дода бошанд ?ам, фи??и ?анбалия васеъ интишор нашуд.
Ин?оанд чор маз?аби а?ли суннат ва ?амоат.
Ч? хеле, ки дар боло ?айд кардем боз се маз?аби фи??ии а?ли шиа низ мав?уданд, ин?о зайдия, исмоилия ва ?аъфария мебошанд, оиди ин равия?о ва маз?аб?ои шиа мо дар мавзўи гузашта сухан ронда будем.
Дар охир?ои Аср?ои Миёна ва дар Замони Нав байни асар?ои ба фи?? бахшидашуда, ма?мўа?ои фатво?ои уламои ислом, ки ба масъала?ои махсусу ало?ида, ки инкишофи ?омеа ва та?йирот?ои замона онро тавлид карда буданд, пайдо шуд ва ин ма?мўа аз тарафи фа?е?он дар ?алли масъала?ои ?узъи истифода бурда мешаванд.
Ба ра?обат ва ихтилоф?ое, ки он?оро ба ?ам бархўрдани манфиат?ои сиёсию милл? ба ву?уд меоваранд ниго? накарда, маз?аб?ои а?ли суннат дар доираи худ ма?дуд нашуданд. Гузариш аз як маз?аби фи??и ба дигараш ин та?йир додани дину эъти?од нест, мусулмонон метавонанд барои ба даст овардани ?а?и?ат, дар ?азовати ин ё он масъала, ба маз?аб?ои дигари а?ли суннат муро?иат намоянд. Раванди ягонашавии шариат ва фи??и ислом?, дар маз?аб?ои сунн? барои ин шароити муайяне фаро?ам меорад.
Просмотр: 4735
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved