Дата: 2017-02-08
1.Характеристикаи умумии хорпeстон (пeшиши танаг?,система?ои?озима, хунгард, нафаскаш?, ихроx, асаб, xинс? ва ?айра).
2.Таснифоти типи хорпeстон.
3. Зертипи хорпўстони бе?аракат (Pelmatozoa).
а) Синфи лилия?ои ба?р? ё савсан?ои ба?р?.
4. Зертипи хорпўст?ои ?аракаткунанда (Ele?the?ozoa).
а) Синфи ситора?ои ба?р?.
б) Синфи мордумон ё офиура?о.
в) Синфи хорпушт?ои ба?р?.
г) Синфи голотура?о ё бодринг?ои ба?р?.
?амаи хорпeстон дар ба?ру у?ёнус?о дучор мешаванд . Бисёртар дар об?ои гарм ва шeр па?н шудаанд. Бинобар он дар ИДМ дар ба?р?ои Шар?и Дур ва Баренс дучор мешаванд. Дар ба?ри Сиё? кам (се намуди голотура?о, якчанд намуди мордумон). Дар ба?ри Балтика хеле кам. Дар ба?ри Каспий тамоман нест. Наздик 6000 намуди хорпeстон маълум аст. Дар То?икистон намояндагони ин тип дучор намешаванд, аз сабаби набудани ба?р?ои таби?.
Хорпeстон ба ?айвоноти дуюминда?он дохил мешаванд. Яъне да?он аз сeрохии дуюмин – гастропор ?осил шудааст. Дар ин?о бластопор ба сeрохии анал? табдил ёфтааст ё руст шудааст.
Хорпeстон ?айвоноти хеле ?адима, дар давра?ои то кембрийи эраи палеозой васеъ па?н шуда буданд.
Таносуби тана- радиал? ё шиог?. Дар танаи он?о ду ?утб – орал? (?утбе, ки дар он да?он xойгир аст) ва аборал? (?утби му?обил – сeрохии маъ?ад xойгир аст) фар? карда мешавад. Аксар хорпeстони ?озира (ситора?ои ба?р?, хорпушт?ои ба?р?, мордумон) бо тарафи орал? хазида ?аёт мегузаронанд.
Таносуби шиог? ?амчунин дар рeдаковокон, шонадорон низ дида мешавад, ки таносуби танаи он?о бисёршиог?, ё – 8,- 6,- 4,- 2 шиог? буд, вале ба аксар хорпeстон таносуби 5-шиог? хос мебошад. Таносуби шиогии рeдаковокон якумин мебошад, зеро ки авлодони он?о таносуби дутарафа надоштанд. Таносуби шиогии хорпeстон ?одисаи дуюмин аст. Пайдоиши хорпeстон аз ?айвоноти таносуби дутарафа дошта мебошад. Инро мо бо он исбот менамоем, ки кирмнаи он?о таносуби дутарафа дорад. Дар хорпeстони боли? на ?амаи узв?о таносуби шиог? доранд (системаи ?озима).
Маълумот?ои палеонтолог? нишон меди?ад,ки хорпeстони ?адима ?аёти нишаста мегузарониданд. Таносуби шиог? аз таносуби дутурафа дар натиxаи ба ?аёти нишаста гузаштани хорпeстони ?адима ба амал омадааст.
Хорпeстони ?озира ба ?айр аз баъзе лилия?ои ба?р?, ?аракатнок мебошанд. Дар ?амаи лилия?ои ба?р? кирмина?ои планктон? ба ?аъри об рафта, ба ?аёти нишаста мегузаранд. ?амин гуна гузариши мува??ат? ба ?аёти нишаста дар давраи кирминагии ситора?ои ба?р? дида мешавад. Бояд ?айд кард, ки дар як ?атор хорпeстони ?озира бинобар ба ?аёти ?аракатнок гузаштан таносуби шиогии тана вайрон шудааст. Масалан, дар баъзе хорпушт?ои ба?р? сeрохии маъ?ад дар маркази тарафи аборал? xойгир нашуда, балки дар канори скорлупа ё дар тарафи орал? xойгир шудааст.
Дар поён характеристикаи морфофизиологии хорпeстонро дар мисоли ситораи ба?р? дида мебароем.
Пeшиши бадан ва скелет. Пeшиши пeстии хорпeстон аз ду ?абат: эпидермиси як?абата, ки миxгон?о дорад (пайдоиши эктодермал? дорад) ва кутис (пeсти махсус, пайдоиши мезодермал? дорад) иборат аст. Дар якуминда?онон бошад пeшиши пeст? аз эпителияи як?абата иборат (пайдоиши эктодермал? дорад).
Ба хорпeстон мавxуд будани скелети о?акии дарун? хос аст, кадоме ки аз ?исоби мезодерма тара??? мекунад. Ин скелет аз лав?а?ои о?ак? иборат ё ми?дори зиёди хор?ои о?акиро ?осил мекунад, ки ба берун баромада меистад. Номи «хорпeстон» аз ?амин xо гирифта шудааст.
Дар ситораи ба?р? скелет дар тарафи орал? нисбатан на?з тара??? кардааст. Дар маркази тарафи болоии шио ду ?атор лав?а?ои амбулякрал? xойгир шудааст, ки он?о дар тарафи поёнии шио xeяк?ои амбулякралиро ?осил мекунанд. Дар па?лeи лав?а?ои амбулякрал? дар як ?атор лав?а?ои адамбулякрал? xойгир шудааст, дар зери он бошад, дар ду ?атор лав?а?ои ?анор? xойгир шудааст. ?амаи лав?а?ои скелет? бо мушак? о пайваст мебошанд.
Дар болои лав?а?ои скелет?, дар чу?урча?ои махсус сeзан?ои о?ак? xойгир шудааст. Он?о а?амияти му?офизат? доранд, дар хорпушти ба?р? бошад, инчунин вазифаи ?аракатро иxро мекунанд.
Дар аксар хорпeстон (ситораи ба?р?, хорпушти ба?р?) сeзан?о ?аст, ки он?о ба ?илча?о табдил ёфтааст ва он?о дар пояча?ои ?аракатнок нишастаанд (педицеллярия?о). Вазифа?ои он?о гуногун: санитар? (?иссача?ои бегонаи байни сeзан?о ва наxосати ?айвонро берун мекунад), му?офизат? ва доштани хeрок. Бисёр педицеллярия?о ?адуд?ои за?р? доранд.
Системаи ?озима. Рeдаи хорпeстон асосан пайдоиши эндодермал? дорад: ?исми пеш ва о?иби рeда, ки пайдоиши энтодермал? доранд, хеле хурд ё нест. Масалан, дар ситора?ои ба?р? ва офиур?о ?ал? нест. Дар голотура?о, хорпушт?ои ба?р? ва лилия?ои ба?р? ?ал?и кeто? дида мешавад, ки он ба рeдаи дарози энтодермал? кушод мешавад. Дарозии он аз дарозии тана зиёд буда, чун гире? печидааст. Дар офиур?о рeдаи о?иб ва сeрохии маъ?ад нест. Дар ситора?ои ба?р? да?он ба сурхрeдаи кeто? ва баъд ба меъдаи калони халтамонанд кушода мешавад. Меъда аз ду ?исм иборат аст. ?исми поёнии меъдаи бисёр ситора?ои ба?р? бо воситаи да?он ба берун баромада, бо ?амин он?о тeъмаи худро медоранд. Ситора?ои ба?р? дарранда – аз молюскон ва дигар хорпeстон ?изо мекунанд.
Аз ?исми аборалии меъда ба монанди шио панx xуфт xараёни xигар мебарояд, ки вазифаи ?адуд?ои ?озимаро иxро мекунад. Меъда ба рeдаи о?иби кeто? ва он ба сeрохии маъ?ад кушода мешавад. Дар хорпушт?ои ба?р?, лилия?ои ба?р? ва голатура?о радиал? xойгиршавии системаи ?озима дида намешавад, яъне дар он?о таносуби дутарафаи авлодони гузаштаашон ниго? дошта шудааст.
Селом ва ?осила?ои он. Хорпeстон якчанд система?ои ковок? доранд, ки пайдоишашон аз нишона?ои гуногуни селом мебошад. Аз чунин?о:
1) Системаи амбулаклар?.
2) Системаи псевдогемал? ё хунгарди ?албак? мебошад.
Системаи амбулаклар? системаи най?ои обгузарон мебошад, ки тан?о ба хорпeстон хос аст. Ин системаи узв?ои ?аракати хорпeстон мебошад. Системаи амбулакларии ситораи ба?риро дида мебароем.
Дар тарафи аборалии диски ситораи ба?р? лав?ача?ои мадрепоров? xойгир шудааст, ки сeрохи?ои майдаи бисёр дорад. Ин сeрохи?о ба сат?и на он ?адар калон – ампула, баъд ба канали сангин, ки аз тарафи аборал? ба орал? мегузарад, кушода мешавад. Дар тарафи орал? канали сангин ба канали ?ал?аг? мефарояд, ки он сурхрeдаро печондааст. Аз канали ?ал?аг? панx канали радиал? мебарояд, ки аз тарафи поёнии шиои ситораи ба?р? мегузарад.
Аз канал?ои радиалии системаи амбулакрал? ба тараф?о xуфт – xуфт най?ои на он ?адар калон баромада, то пой?ои амбулакрал? мераванд. Аз тарафи дарунии шио ин най?о ба ампула (?убоб) кушода мешаванд. Пой?ои амбулакрал? мисли найча?ои борик мебошад, ки о?ибаш бо узви маканда ба охир мерасад. ?ангоми кашишхeрии ампула моеъ ба пой?ои ампулакрал? макида мешавад, ки дар ин ва?т пой?о сахт кашиш хeрда бо ёрии узв?ои маканда ба субстрат мечаспад. ?амин ?олат дар ?амаи дигар пой?о низ мегузарад. Баъд девораи мушакии пой?о кашиш хeрда моеъ аз сари нав ба ампула дохил мешавад. Дар натиxаи кашишхeрии пой?о ?айвон ?аракат мекунад. Пой?ои амбулакларие, ки дар о?иби шиои ситора?ои ба?р? ?аст, узв?ои маканда надоранд. Он?о ?ассоса?о дошта ?амчун узви ?ис хизмат мекунанд. Системаи амбулякрал? ба нафаскаш? низ иштирок мекунад.
Системаи псевдогемал? системаи сарбаста мебошад, ки дар па?лeи ?ассоса?о дар ситора?ои ба?р? чашмча?о xойгир шудааст, ки бо ёрии он?о ?айвон равшаниро ?ис мекунад. Синус?ои системаи псевдогемал? ?исми сеюми хеле та?йирёфтаи селом мебошад.
Системаи хунгард (лакунар?). Синус?ои псевдогемал? раг?ои хунгардро печондааст. Зери наи ?ал?агии амбулякрал? синуси ?ал?агии системаи псевдогемал? xойгир шудааст, ки дар тамоми дарозиаш бо девора аз раг?ои хунгарди ?ал?аг? xудо карда шудааст. Аз синуси ?ал?аг? ба шио?о синус?ои радиал? мебарояд.
Хулоса, раг?ои хунгард низ чун синус?ои системаи псевдогемал? xойгир шудааст ва иборат аз ?ал?аи наздихал??, раг?ои радиал? ва ?ал?аг? дар тарафи аборал? мебошад. Хал?а?ои орал? ва аборал? бо узви тир? пайваст мебошад.
Системаи хунгарди хорпeстон ин системаи раг?ои деворадор намебошад. Ин системаи лакун мебошад, ки дар паренхимаи сар?ади системаи псевдогемал? xойгир шудааст. Бинобар он на системаи хунгард, балки системаи лакунар? номида мешавад. Лакун?ои хунгард бо?имондаи ковокии якeмини тана мебошад.
Ба комплекси тир? дохил мебошад: узви тир?, синус?ои псевдогемал? ва наи сангин.
Системаи нафасгир?. Дар аксар хорпeстон (лилия?ои ба?р?, мордумон) узви махсуси нафасгир? нест, дар ситора?ои ба?р? ва хорпушт?ои ба?р? ?алсама?ои пeст? ?аст. Дар голотура?о «шуш»-?ои об? дида мешавад, ки ба клоака кушода мешавад. Клоака доимо кашиш хeрда меистад, ки дар натиxа оби шуш доимо нав шуда меистад.
Дар аксар хорпeстон ба нафаскаш? инчунин система?ои амбулакрал? (лилия?ои ба?р?, офиур?о) ва ?озима (голотура?о, лилия?ои ба?р?) иштирок мекунад. Роли асосиро дар раванди нафасгирии хорпeстон моеи селоматик? ва моеи системаи амбулакрал? иxро мекунад. Дар ин моеъ ?у?айра?о бо пигменти нафасгир?, ки ба гемоглабин наздик аст, ёфт шудааст.
Хун дар нафаскаш? ?ариб ки иштирок намекунад. Вазифаи асосии он кашондани модда?ои ?изог? мебошад. Хуни хорпeстонро аналоги гемолимфаи ?ашарот шуморидан мумкин аст.
Системаи ихро?. Ма?сулоти моси метаболизм ?исман бо воситаи эпителияи рeда ва узви нафаскаш? берун карда мешавад. Ма?сулоти сахти диссимилятсия аз тана бо ёрии амёбасит?ои махсус, ки ба ми?дори зиёд дар моеи селоматикии система?ои амбулакрал? ва псевдогемал? ?аст, берун карда мешавад.
Системаи асаб. Дар хорпeстон системаи асаб хеле содда мебошад. Он иборат аз се ?исм: эктоневрал? (рeяк?), чу?уртар гипонервал? ва боз чу?уртар апикал? ё аборал?. ?амаи ин ?исм?о дар шакли ?ал?аи асаб? мебошад, ки аз он?о 5 – то тор?ои асаб мебарояд.
Соддагии системаи асаби хорпeстон дар духелагии пайдоиши он?о мебошад: аз эктодерма (эктоневрал?) ва аз мезодерма (гипоневрал? ва апикал?).
Узв?ои ?ис. Узв?ои ?ис суст тара??? кардааст ва на дар ?амаи хорпeстон дида мешавад. ?у?айра?ои ?искунанда дар баъзе хорпeстон дар пeст ?аст. ?амчун узви ?ис пой?ои амбулакрал? ва ?ассоса?ои кeто?, ки дар нeги шиои ситора?ои ба?р? ?аст, хизмат мекунанд.
Сабаби суст тара??? кардани узв?ои ?ис ва система?ои асаб дар хорпeстон кам?аракат? ва фаъолияти сусти он?о мебошад.
Системаи xинс? ва тара??иёт. Хорпeстон ?айвоноти xудоxинса. Намуд?ои гермофрадит кам. Дар бисёр намуд?о гонада?о мутаносибан бо симметрияи шиог? xойгир шудааст (5xуфт). Бордоршав? дар об мегузарад.
Тара??иёти хорпeстон нишон меди?ад, ки пайдоиши он?о аз ?айвоноти таносуби дутарафа дошта буда, ба ?айвон?ои дуюминда?он мансубанд.
Касрашавии тухм дар хорпушти ба?р? нобаробар, дар дигар хорпeстон бошад, баробар мебошад. Тара??иёт бо метаморфоз мегузарад.
Таснифот. Типи хорпeстон ба ду зертип ва пан? синф та?сим мешавад: 1.Зертипи хорпўст?ои бе?аракат. ?амаг? як синф – синфи лилия?ои ба?риро дар бар мегирад. Лилия?ои ба?р? гурў?и аз ?ама ?адимаи хорпўстон буда, аломат?ои зиёди соддаг? доранд. Аксар намуд?ои он?о мурдарафта буда, дар замони ?озира 540 намудашон маълум аст. Он?о ба гул?ои зебо монанданд. 2.З ертипи хорпўст?ои ?аракаткунанда. Чор синфро дарбар мегирад: синфи ситора?ои ба?р?, мордумон (офиур?о), хорпушт?ои ба?р? ва голотур?о.
Филогенияи хорпeстон. Хорпeстони ?адима ?аёти нишаста мегузарониданд. Гурe?и хеле ?адимаи он?о –ба пешгузаштагони ?айвон?ои билатерал? наздик буданд. Он?о ?оло таносуби радиал? надоштанд ва бо баъзе аломат?ояшон ба хордадорони дараxаи паст наздик буданд.
Гарчанде авлодони ?адимаи билатериалии хорпeстон маълум нестанд, вале пайдоиши он?оро пурра аз ?айвоноти билатерал? шуморидан мумкин аст. Дар ин бора кирминаи аввали хорпeстони ?озира – диплеврула ша?одат меди?ад, кадоме ки таносуби дутарафа дорад.
Гузаштан ба таносуби шиог?, гузаштан аз ?аёти хазандаг? ё шинокун? ба ?аёти нишаста мебошад.
Оянда дуюмин маротиба аз ?аёти нишаста ба ?аёти озоди хазидан ё шино кардан гузаштанд. Вале дар он?о таносуби шиог? ниго? дошта шудааст. Дар лилия?ои ба?р?, ки бе?аракат ё кам?аракат, баъзан шино мекунанд, таносуби шиог? ниго? дошта шудааст. Дар голотура?ои хазида ?аётгузаронанда ва хорпушт?ои ба?р? симметрияи шиог? нисбатан вайрон шудааст. Муносибат?ои филогенетиик? байни синф?ои ?озира пурра муайян карда нашудааст. Тан?о бо ?ам наздик будани синф?ои офиур?о, хорпушт?ои ба?р? ва ситора?ои ба?р? маълум аст.
Ба дуюминда?онон мансуб будани хорпeстон ани? муайян карда шудааст. Вале оиди муносибат?ои филогенетики хорпeстон ва дигар дуюминда?онон, инчунин хордадорон ягон маълумот надорем. Хорпeстон – гурe?и ?айвоноте, ки хеле барва?т аз шохаи умумии тара??иёти дуюминда?онон xудо шудаанд.
Просмотр: 1765
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved