Дата: 2016-12-01
Асосгузори адабиёти муосири то?ик ва ?ахрамони То?икистон Садриддин Айн? 15-апрели соли 1878 дар де?аи Соктареи но?ияи Гиждувон, вилояти Бухоро ба дунё омадааст.
Падари устод Саидмуродхо?а, ки со?иби хату савод буд, яке аз одамони болаё?ат ва зарофатманди ?ишло? ба ?исоб мерафт. Саидмуродхоча ?амеша к?шиш мекард, ки донишу та?рибаи ?аётиашро ба писаронаш ом?зонад. Садриддин дар шашсолагиаш ба мактаб меравад. Усули таълиму тарбияи он мактаб а?алан барои ёд гирифтани алифбо имконият надодааст, ки дар повести «Мактаби к??на» нависанда онро тасвир мекунад. «Чунон ки падарам дид, — менависад С. Айн? дар «Ёддошт?о»,- дар он мактаб ман саводи ами? гирифта натавонистам ва маро ба мактаби духтарона дод». Дар мактаби духтарона Садриддин чанд ?узъ аз Бедил ва чанд ?узъ аз ?азалиёти Соибро хонда дар да?солаги мактабро хатм мекунад. Бачагии Садриддин дар о??ши падару модар дер давом накард. Вабое, ки соли 1889 Бухоро ва атрофии онро фаро гирифт, дар бАйн? чи?ил р?з уро ?ам аз падар ва ?ам аз модар ?удо кард. Орзую ?аваси илму шеър Айн?и 12-соларо ба Бухоро овард. Ба мадраса?ои Бухоро дохил шудан ва дониш гирифтан барои Айн? барин камба?албачагони илм?? хеле мушкил буд. Вале ? ба шарофати ?авасманди ва толиби илм буданаш тамоми душвори?ои р?згор ва ом?зишро паси сар карда, 16 сол дар мадраса?ои Бухоро та?сил намудааст. Айн? дар мадраса?ои мири Араб, Олим?он, Бадалбек. ?о?и Зо?ид ва К?калтош та?сил карда, соли 1908 онро хатм мекунад. Муддати 27 соли зиндаг? дар Бухоро Айн? боз аз ду мактаби дигар гузаштааст: яке мактаби ме?нат ва дигаре мактаби ?аёт. Барои ёфтани ?ути лоямуташ ? аз хе? кору за?мат даст накашидааст: го? фарроши мадраса, го? ошпаз, го? ?омашуй, го? мардикор буд. Дар мактаби ?аёт Садриддин ?аёти ?амъиятро ом?хт. Аз таба?аю тоифаи гуногуни одамон, муносибат?ои синфии мардум, ?аллодони амир, задух?рд?ои дорою нодоро дониши зиндаг? меом?хт. Аз соли 1896 Садриддин бо тахаллуси адабии «Айн?» ба навиштани шеър?ои муста?илона cар кардааст. Назари устод Айн? пас аз мутолиа кардани асари А?мади Дониш «Наводирулвакоеъ» нисбат ба сохти п?сидаи аморати Бухоро тамоман дигар гардид ва нисбат ба ин ?амъияти фарсуда дар дили ? як нафрати ни?оние пайдо шуд. Аз ин р?, дар ибтидои асри 20 устод эъ?одиёти идея?ои пешкадами маорифпарварон А?мади Дониш ва Шо?инро давом дода, ро?и ояндаи худро муайян намуд. «Тахзибуссибён»- ро устод Айн? ма?з ба хотири тарбияи наврасон дар ру?ияи муосир соли 1909 барои шогирдони мактаб?ои нав офарид. Чунин кор?ои хайр ба Амир маъкул набуд. Аз ин хотир, устодро ба зиндон мепартояд ва уро 75 ч?б мезананд. Пас аз 52 р?зе, ки дар беморхона муоли?а мекунад, Садриддин ба Самарканд к?чида меояд. ? чи дар Самарканд ва чи дар Тошкент дар кор?ои кумитаи револютсиони иштирок карда, вара?а, даъватнома ва баённома?ои чанги менависад, таргиботу ташвикот мебарад. Амири Бухоро аз он ки ?окимияти Ш?рав? ба Айн? пушту пано? шудааст, бо т??мати ало?а доштан бо муборизони зиддиаморат, бародари хурдии нависанда — Сиро?иддинро ва?шиёна дар зиндон мекушад. «Марсия» — и ?онгудози Айн? ба ?амин муносибат навишта шудааст. ?ирси хунхории Амир бо ин ?ам ?аноат накарда, бародари калонии ? Му?иддинхо?аро низ катл менамояд. Баъди ин во?еа?о ?алами Айн? тезу бурро шуд ва ба ? муяссар гардид, ки дар ма?олаю рисола?о, асар?ои таърихи ва бадеии минбаъдааш нишон ди?ад, ки бо хоку замин яксон шудани тартибу низоми амири таърихан ?онунист. ?амин тавр бо ?алабаи Ин?илоби Октябр нависанда аз нав ?авон шуд. Истеъдоди шоирию публисист?, насрнависию олимии устод Айн? ба дара?ае тара??и кард, ки ? аз 15 ?илди куллиёташ 14 ?илди онро дар нимаи дуюми умраш, дар чилсолагиаш эъ?од намудааст. Барои хизмат?ои адаби ва ?амъиятиаш Айн? бо се ордени Ленин, ду «Байра?и сурхи ме?нат» ва медалу грамота?о мукофотонида шудаааст. Дар со?аи илм ба ? дара?аи доктори фан?ои филологи бахшида шуда, бо унвони академики фахрии Академияи фан?ои РСС ?збакистон такдир карда шуда буд. Айн? академики Академияи То?икистон таъин гардида буд, ? нахустпрезиденти Академияи фан?ои РСС То?икистон мебошад. Аз соли 1958 инчониб ?ар сол дар р?зи таваллуди нависанда ма?лиси илмии «Солонаи Айн?» барпо шуда, материал?ои он дар мачмуаи махсуси «?ашнномаи Айн?» нашр мегарданд. Бисёр де?аву но?ия?о, кучаю хиёбон?о, мактаб?о номи ?ро гирифтанд. Бо фармони Президенти ?умхурии То?икистон Эмомали Рахмон 8-уми сентябри соли 1997 ба устод Айн? Унвони « Ка?рамони То?икистон» дода шуд. Устод Садриддин Айн? соли 1954 дар ша?ри Душанбе аз олам чашм п?шид. ?оло макбараи Устод Айн? дар як ?ои хушманзараи Душанбе зиёратго?и а?ли адаб аст. Он ?оро ?озир бо?и Айн? мег?янд.
Бузурги ва ?увваи эъ?одиёти С.Айн?. Дар таърихи пешрафту тара??иёти маданияту адабиёти хал?и то?ик устод Айн? аввалин шахсест, ки бо асар?ои хеш хазинаи адабиёти хал?и то?икро ?ани гардонидааст. Тавлиди адабиёти нави то?ик ба номи ? сахт вобаста аст. Барои Айн? ?амчун барои тамоми сухансароён ?а?и?ати во?еъи сарчашмаи асосии эъ?оди буд. Ба фарроши чашмгуруснаи дир?заи мадраса, ки бо як бурида нон ?аноат карда, дониш анд?хтааст, мо?ияти тагирот?ои зиндаги на якбора равшан гардидааст. Ро?и Айн? бо с?и комёби?ои адабиёт аз зиндони амири Бухоро мегузарад. Нависанда ба гузаштаи таърихии хал?и хеш р? меорад, то аз ?улла?ои музаффарият?о дигаргуни?ои бузургро равшантар бубинад. Дар сол?ои гуногун паси ?ам асар?ои ?, ки бо ?аёти во?еи сахт ало?аманд буданд, хонандагони бешумореро пайдо намудаанд. Аввалин асар?ои илмии устод китоб?ои дарси буданд, ки барои мактаб?ои навтаъсис иншо гардиданд. Повесту роман?ои нависанда: «Чаллодони Бухоро», «Одина», «Ятим», «Дохунда», «?уломон», «Ёддошт?о», «Ахтари Ин?илоб», «Тахзибуссибён» аз ?аёти хал?и аъзиятдида на?л мекунанд. Нахустин шеъри ин?илобие, ки дар он барномаи сиёсию и?тимоии С. Айн? эълон гардидааст, ин «Марсия» — и ?ст. Ин асар ба муносибати фо?иаи кушта шудани бародараш Сирочиддин бахшида шуда буд:
Д?стон! Фо?иаи сахт биёмад ба сарам, Рафт аз ин фо?иа р?? аз тану нур аз басарам. …?игарам об шуду рехт зи ду чашми тарам, ?игарам, во ?игарам, во ?игарам, во ?игарам!
…Хо?ам он хонаи бедоду ситам вайрон бод! Хо?ам, он ма?камаи ?абр мазористон бод! Хо?ам, он тахт, ки шуд боиси бадбахтии мо, Реза-реза шуда бо хоки сиях яксон бод! Хо?ам он муфтию он ?озию он шо?у вазир, Сарнагун гашта ба хуни худашон ?алтон бод!
Шеър?ои ба мактабу илм??и бахшидаи Айн? бо забони соддаю восита?ои тасвири дилнишин гуфта шудаанд. Идея?ои маорифпарварии ? дар шеър?ои «Замзамаи дабистон», «Суруди мактаб», «Са?арго?он» ва ?айра боварибахш ва самимона эъ?од гашта, ба фазилати мактаб, таълиму тарбия такя дорад:
… Биёед эй рафи?он дарс хонем, Ба бекорию нодони намонем, Ба олам ?ар касе бекор гардад, Ба чашми а?ли олам хор гардад.
Нахустин асари калони насрии Айн? повести «?аллодони Бухоро» дар соли 1920 эъ?од шудааст. Дар ин асар нависанда як ?атор эпизод?о, рафтору кирдори пурда?шати амир, ва?шоният, фитнагари ва маккории амалдорони ?ро дар ?икоя ва сухбат?ои бАйн?якдигарии персонаж?ои гуногун кушодааст. Повести «Одина», «Гуломон», «Дохунда» дар таърихи адабиёти советии то?ик ?амчун эпопеяи (?ангномаи) сегона таълиф шудааст. Устод Айн?, ки бештар ба мавз?ъ?ои таърихи муро?иат мекард, орзу дошт дар асари муста?иле ба мавз?и вокеа?ои замони баъди револютсия ?ам р? орад. Бо ин максад ? повести «Ятим»-ро (1940) ба 10-солагии Республикаи Советии Сотсиалистии То?икистон бахшида буд. Мавз?и асар аз во?еа?ои сол?ои аввали баъди Револютсияи Хал?ии Бухоро шур?ъ мешавад: таба?аи доро бо сохти нави Ш?рав? созиш накарда, на фа?ат худ бо молу давлаташ ба хори?а ?ичрат мекард, инчунин зердастону хизматгоронашро бо фиребу найранг ба ро?и ?алат андохта низ бо худ мебурд.
Мероси илми ва адабии устод
Садриддин Айн? ба эъ?оди асар?ои илми ?ан?з дар ибтидои асри XX шур?ъ карда буд. Аввалин асар?ои илмии устод китоб?ои дарс? буданд, ки барои мактаб?ои навтаъсис иншо гардидаанд. Яке аз он?о «Тахзибуссибён» аст, ки устод аз ниго?и нав барои толибилмони хурдсол онро иншо кард. Дар китоб дар баробари додани ?оида?ои забон ?икоя?ои хурди пандомез, ки бештари он?о эъ?оди худи муаллиф буданд, дохил гардидаанд. Пас аз Ин?илоби Октябр як гур?? донишмандоне пайдо шуданд, ки мав?удияти миллати то?ик ва забону адабиёти моро инкор мекарданд. Устод ба му?обили ин чараёни носолими пантуркизм бархоста, китоби «Намунаи адабиёти то?ик»- ро соли 1926 иншо намуд. Устод дар ин асар исбот кард, ки то?икон мардуми та??оии ?амин сарзамин (Мовароуннахру Хуросон) буда, забону фар?анг ва адабиёти ?адима доранд. Устод дар асар намуна?ои зиёде аз эъ?одиёти адибони пешин ва ?амзамононаш оварда, исбот менамояд, ки чаро?и илму адабро кай?о дар ин сарзамин устод Р?дак?, Кисоии Марвази, Абухафси Су?ди ва дигар адибон фур?зон карда буданд. Ба ?амин тарик, дар асоси факту далел?ои эътимодбахш таърихи к??ан, фар?ангу адабиёти ?ани доштани то?иконро собит менамояд. А?амияти дигари ин асар боз дар он аст, ки барои му?а??и?они оянда дар ом?зиши таърихи адабиёти то?ик маслихат?ои муфид меди?ад, ки имр?з ?ам «Намунаи адабиёти то?ик» басо арзишманд аст. Ва мардуми моро дар ру?ияи худшинос? ва ифтихори милл? тарбият менамояд. Пас аз ин устод Айн? дар бораи симо?ои бар?астаи фар?анг? ва адабии то?ик ба навиштани асар?ои илмию тад?и?оти мепардозад Соли 1934 асари пурарзиши худ дар бораи Фирдавс? ва «Шохнома»- и ?ро ба ан?ом мерасонад. ?амин тавр, пайдар?ам асар?ои «Шайхураис Абуалии Сино», «Шайх Муслихиддин Саъдии Шероз?», «Устод Р?дак?», «Камоли Ху?анди», «Алишер Наво?», «ЗАйн?ддин Ма?муди Восиф?» ва амсоли ин?оро ба табъ мерасонанд. Устод дар асар?ои хеш бисёр масъала?ои ба?сталаб ва ?алнашудаи ?аёту эъ?одиёти адибони дар боло ёдшударо бо далелу бур?он?ои ?отеъ ?ал менамояд. Чунончи, сол?ои т?лони доир ба бисёр масъала?ои мубрами ?аёту фаъолияти эъ?одии Абул?осим Фирдавс?, чи дар бАйн? муаллифон сарчашма?о ва чи дар бАйн? шар?шиносони Ш?равиву хори?и фикру муло?иза?ои мухталиф мав?уд буданд. Аксарияти он?о ривоят?ои афсонавиро хамчун факту далел?ои эътимодбахш ?абул намуда, ба ?алат?о ро? дода буданд. Аз ин ?ихат хизмати устод Айн?, пеш аз ?ама, дар он аст, ки ба тад?и?и ?аёту фаъолияти Фирдавс? ба воситаи асари офаридааш ибтидо гузошт ва ро?и ояндаи ом?зиши муха??и?онро муйян намуд. Ба ?амин тари?, устод муддати т?лони ран? кашида, аз на?ли ку?ан бо?и зебое орост, ки имр?з пажу?ишгарон аз б?и гул?ои муаттараш ба?ра мегиранд, асар?ои пурарзиш меофаранд. Худи устод ин маъниро ба тари?и зайл баён кардааст:
Ин бо? зи на?ли к?хан оростаам, В-он на?л ба те?и хона пиростаам. Сайронга?е зиёда кардам ба шумо, ?арчанд зи умри худ басе костаам.
Асосан устод бо шеъри «Гули сурх», ки соли 1895 бо тахаллуси Айн? эъ?од карда буд, ба остонаи адабиёт ё шеъру шоири ворид гардид. Таърихи эъ?оди шеъри мазкур ?ам а?иб аст. Дар ин шеър устод пас аз тасвири ба?ору зебои?ои он ва ситоиши «Гули сурх» дар банди охири он аз муфлиси, нодорами ва ?ашшо?ии хеш дарду аламашро изхор мекунад:
Рози дил мегуфтам ар як мар?аме медоштам, Шиква?о мекардам аз ?ам ?амдаме медоштам Аз тамошои Гули сурх аз чи мемондам ?удо Гар ба каф чун а?ли олам дир?аме медоштам
Устод Айн? пас аз Ин?илоби Октябр ро?бару сарвари адибони то?ик гашт ва худ ашъори рангин иншо кард. Аммо дар т?ли сол?о мазмуну мундари?аи идеявии ашъори адиб комилан та?йир ёфт. Акнун ба мавз?ъ?ои талаботи р?з даст зада, дар бораи ин?илобу озодии мардуми за?маткаш сухан меронад. Шеър?ои «Марши ?уррият», «Ба шарафи ин?илоби октябр», «Якуми май» ва ?айра?о эъ?од намуд. Инчунин дар ашъораш мавз?ъ?ои байналмилаллии д?стиву рафо?ати ме?наткашони дуне ме?нати софдилонаи мардуми то?ик мавкеи асос? дошт. Соли 1923 дар Тошканд мачмуаи ашъори устод бо номи дар «Ахтари Ин?илоб» аз чоп баромад. Вале устод Айн? эхсос кард, ки замон дигар шуда, вазифаю масъулияти зиёде ба душ дорад. Дар адабиёт образ?ои нав офаридан лозим. Аммо назм барои баёни чунин афкору андеша гуфстариши ходисаю во?еоти р?з танг? мекард. Ба ин маъни устод чунин ибрози назар кардааст:
Айн?, ба як ?азал натавон арзи ?ол кард Бояд ба ин?илоб навишт китоби сурх.
Баъдтар асар?ои устод Айн? пайдар?ам ба табъ расида, дастраси хонандагон мегарданд. Устод соли 1927- 1929 романи «Дохунда»-ро навишта ба охир мерасонад. Романи «?уломон»- ро низ дар бАйн? сол?ои 1932 – 1935 навишта онро ба забони ?збаки бармегардонад. Ва он?о дар сол?о 1934 ва 1935 чоп шуда дастраси хонандагон мегарданд. Устод бАйн? сол?ои 1936 — 1940 повести «Марги судхур», «Ятим», «Лу?ати нимтафсили забони адабии то?ик» «Шомили 15 хазор калима хаст», «Мактаби к??на» ва боз бисёр асар?ои дигарро офарид. Садриддин Айн? дар давраи ?БВ бештар асар?ои публисисти иншо кард. «Чингизи асри XX», «Деви ?афтсар», «Хари бедум», «Шероз», «Талвосаи ?онкании дарандаи захмдор», «Модар — Ватан» ва ?айра, ки дар ма?аллаю р?знома?ои давр ба табъ расида буданд, р??ияи ватандуст? ва дустии бАйн? халк?оро та?вият мебахшиданд. ?авононро алай?и душман – фашизм ба мубориза мехезониданд. Повести «Ятим» ба яке аз мавз?ъ?ои му?ими р?з- ватандуст?, садо?ат нисбати Ватан бахшида шудааст. Устод дар асари худ р?згори дардомези як ?авони камба?ал – Шоди Мурод (Ятим)-ро ба ?алам додаст. Яке аз асар?ои бар?астаи устод, ки сол?ои дароз дар болои он кор кард, «Ёддошт?о» мебошад. ? пеш аз маргаш тавонист, ки ин шо?асарашро ба ан?ом расонад. Устод бо ин асараш сазовори лаурети мукофоти давлати гардид. «Ёддошт?о» аз ча?ор ?илд иборат буда, р?знигори якдавраи томи хал?и то?икро фаро гирифтааст, ки ?ахрамони асосии асар худи устод мебошад. ?одисаю во?еа?ои сол?ои 80 то ?алабаи ин?илоби, ки устод Айн? яке аз иштирокчиёни фаъоли он буд бисёр ?озиб ва мушаххас инъикос ёфтааст. Аз ин хотир, ин асар дар адабиёти то?ик хамчун асари ёддошти ёд шудааст. Дар дохили «Ёддошт?о» бисёр ?исса, новелла, ?икоя ва повест?ои ало?ида ворид гаштанд. Аз ин ру «Ёддошт?о»-ро метавон ?амчун ма?муи осори насрии сол?ои охири устод ба ?алам дод. ?амин тавр, устод Айн? асосан аз «Бадое-ул-вакоеъ»-и Восиф? ил?ом гирифта, эъ?одкорона аз он истифода бурда, шо?асари бузург «Ёддошт?о»-ро офарид, ки он ба аксарияти забон?ои дунё тар?ума шудааст. Осори бузурги Садриддин Айн?, ки саросар зиндагиро ва?фи хидмат ба одамизодагон кард ва партаве дар ?ахони маърифат тофт, ки ?аргиз фур? нахо?ад нишаст, дар миён ?аст ва хо?ад буд ва ?овидон хо?ад монд. Имр?з?о дар хама ?о номи Айн?ро вомехурем. Дар худи ша?ри Душанбе му?ассамаи ? гузошта шудааст, ба номи ? театри опера ва балет инчунин кучаю хиёбон ва бо? гузошта шудааст. Дар вилояти Су?д ба номи ? но?ия гузошта шудааст, ки як вакт?о худи ? дар он чо зиндаг? карда буд. Дар К?лоб низ ?ро ?ама медонад ва ме?наташро ?адр мекунанд. Яке аз калонтарин китобхонаи ш. Кулоб ва инчунин хиёбон ва куча низ ба номи Айн? гузошта шудааст. Мо хе? го? ?а?рамони То?икистон С. Айн?ро фаромуш намекунем ва нахо?ем кард. Устод Айн? таърихдон, забоншинос, лу?атдон, мурабб? ва ом?згор, марди пуркору ме?натд?ст буд. ?ар го?, ки шахс бо му?аббат ба чини пешонии устод назар андозад, ба хотираш мав??ои дарё?ои бузург ва руд?ои ш?х меоянд. Он мав??о ?ам васеъ, ?ам ами?, ?ам мусаффо менамоянд. Он мав??о аз ме?нати чандинсолаи ин адиби бузург ша?одат меди?ад. Аз ин р?, асар?ои эъ?одкардаи устод оинаи дили хал?и мо шудаанд. Он?о орзу, умед ва мубориза?ои хал?и моро инъикос мекунанд.
Хазорон хамчу булбул дар бахоре мешавад пайдо, Навосанче чу ту дар р?згоре кай шавад пайдо?
Просмотр: 5532
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved