Дата: 2014-03-14
Маф?ум?ои асос?: шуур, инъикос, дара?а?ои инъикос, ?иссиёт, инъикоси психик?, ма?зи сари инсон, системаи марказии асаб, архитектоникаи ?у?айра?ои ма?зи сар, идрок, рефлекси шарт? ва ?айришарт?, системаи сигнали як?м ва дуюм, модда, идеализм, ?ояпараст?, моддагаро?, дуализм (санавият), тафаккур, забон, ме?нат.
На?ша
1.Маф?уми шуур ва мо?ияти он. Масъалаи шуур дар
таърихи фалсафа
Масъалаи шуур яке аз муаммо?ои хеле мураккаб ва ба?сталаби фалсафа мебошад. Т?ли ?азорсола?о ба?су мунозира атрофи ин масъала хом?ш намешавад. Баръакс, имр?з ки тафаккури инсон ба ?ишр?ои ?оло номаълуми ?астии олам ро? ёфта, ?удрати он аз дир?за дида боз ?ам боло рафтааст, ба?су мунозира?о дар атрофи он шадидтар мегардад. Рушди илм, хоса илми табиатшинос?, сабаб гаштааст, ки атрофи масъалаи шуур фикру андеша?ои гуногун ва ?атто истиснокунандаю му?обили якдигар из?ор гарданд. Бинобарон, ин андешарони?о атрофи проблемаи шуур то ?ол дар доираи равия?ои анъанавии ?а?онбин? сурат мегиранд.
Фалсафаи дин? иборат будани ?астии инсонро аз ду ?ав?ар: ?он (р??) ва тан (модда) эътироф менамояд. Тиб?и ин а?ида ?он-нер?и э?сосманд ва му?аррикест, ки дар ?ар ?ондоре ?аст ва хоси ?амаи мав?удоти зинда мебошад, вале фар?и инсон аз дигар намуд?ои биолог? бархурдор? аз р?? низ буда, он аз ?ониби ?увваи махсуси мовароуттаби?, яъне Худо э?до шудааст.
Файласуфони зе?нгаро (?ояпараст) асли р??онии инсонро сарчашмаи шуур ва а?ли ? медонанд. Он?о ало?амандии шуурро аз во?еияти айн? барканда, онро аввал ?исобида, кулли ашёву падида?оро ма?сули вай ме?исобанд.
Фалсафаи моддагароён бошад, шуурро ма?сули моддаи олитара??? - майна, ё ма?зи сари инсон мешуморанд.
Бояд эътироф кард, ки шуур (р??) аз ну?таи назари фалсаф? яке аз мушкилтарин мавз?ъ?о буд, ?аст ва бо?? мемонад. Дар таърихи фалсафа мо аввалин тасаввуротро дар бораи шуур дар таълимоти мутафаккирони Шар?: ?инду Чин, Миср ва Эрон вомех?рем. Файласуфи бузурги фаронсав? Вольтер дини ?индуияро сарчашмаи таълимоти фалсафии шуур ?исобидааст ва анъанаи намирандагии р?? ва инти?оли он аз як тан ба тани дигар пас аз марг, аввал дар фалсафаи Пифагор, баъдан дар фалсафаи Афлотуну Гегел инъикоси худро ёфтаанд. Тахмин меравад, ки дар фалсафаи Аврупо маф?уми шуурро аввалин бор Рене Декарт ворид намудааст. Шуур фа?ат дар фалсафаи классикии Олмон ва марксист? ба сифати ма?ула шинохта шудааст.
Дар таълимоти марксист? масъалаи асосии фалсафа муносибати шуур ба модда эътироф гаштааст. Вобаста ба ин дар фалсафаи асри ХХ ва ибтидои асри XXI проблемаи шуур яке аз масъала?ои марказии фалсафа ба ?исоб меравад. Дар кулли адабиёти дастраси ин давра эътироф гаштааст, ки ?аст? шуурро муайян менамояд, шуур образи субъективии олами объектив?, яъне инъикоси ?аст? мебошад.
Шуур шакли олии инъикос, инъикоси ма?садноку маънавии во?еият мебошад. Агар ба ?амин фикр такя намоем, пас метавонем ба шуур чунин таъриф ди?ем: шуур шакли олии та?рибаи ботин?, инъикоси ?адафноку маънавии во?еият ва идроки мо?ияти ?ав?арию зотии инсон аст.
Се унсури асос?: нут?, а?л, фаъолияти э?од? инсонро аз дигар намуд?ои биолог? дар тафовут мегузорад.
Агар назария?ои маъруфи мав?ударо оид ба шуур хулоса кунем, нати?а?ои зеринро бардоштан мумкин:
- аз ли?ози ?астишинос? шуур ма?сули моддаи олитара??? – ма?зи сари инсон ва фаъолияти асабии он мебошад;
- аз ли?ози маърифатшинос? м??тавои шуурро инъикоси олами во?еии айн? ташкил мекунад;
- аз ли?ози сарчашмаи пайдоиш он нати?аи такомули шакл?ои биолог? ва и?тимоии модда аст;
- аз ли?ози вазифаю таъинот шуур – омили ?идояти рафтору фаъолият?ои амалии инсон ва заминаву шароити лозима барои ташаккули шакл?ои тафаккури манти?? мебошад.
Баробари ин, бояд зикр намуд, ки дар китоб?ои дарсии сол?ои охир а?идае ?ой дорад, ки аз ли?ози ?астишинос? шуур бил?увва ?амеша хоси ?аюло (нахустмодда) ва иллати ?айри?аст? мебошад. Тан?о дар мар?илаи зу?ури инсон ва ташаккулу такомули моддаи олитара???, яъне ма?з (ё майна)-и сари инсон аз ?увва ба феъл меояд. Дар ин ?о кулли файласуф?о бар он а?идаанд, ки то пайдоиши инсон ва ташаккули майнаи сар (ма?зи сар)-и инсон ?аст? фа?ат имконияти пайдоиши шуурро дар худ дошт ва бо пайдоиши инсон ин имконият ба во?еият табдил ёфт.
2. Майна ва шуур. Мо?ияти и?тимоию таърихии шуур
Дар бораи ма?сул ва хосияти моддаи олиташкил – ма?зи сари инсон будани шуур дар доираи саволи аввал ишора рафт. Дарво?еъ ?ам суоли ч? тавр аз моддаи ?айризинда моддаи зинда ва шуур ?амчун ма?сули ин моддаи олиташкил пайдо шудааст, суолест хеле мураккаб ва шав?ангез.
Шакке нест, ки бе фаъолияти асаб ?е? гуна шуур, ягон шакли тафаккур ву?уд надорад, вале аз ин ?аргиз хулоса намебарояд, ки ом?хтани кори системаи асаб ва ба ?амдигар таъсир расонидани нейрон?ои ма?зи сар барои шар? додани мо?ияти шуур басанда бошад. Аслан шуур ва он ?араён?ои физиологие, ки дар майнаи сар ба амал меоянд, як нест. Касе бо мушо?ида?ои бевосита ё бавосита дар косахонаи сари инсон шуурро дарёфт карда наметавонад.
Майна узви моддии шуур, дастго?и анатомию физиологии тафаккур – фаъолияти маънав? мебошад. Нати?аи ин фаъолияти махсус маънавиёт (идеалиёт) аст, ки аз та?йироти моддии дар дохили майна ?осилшаванда мо?иятан фар? мекунад. Фаъолияти майнаи сар ?араёни биологию физиолог? мебошад, падидаи шуур нати?аи таъсири олами беруна ба системаи асаби инсон буда, ?амеша ба чизе ё ?одисае нисбат дошта, онро инъикос менамояд.
Дар таърихи фалсафа раванд?ои фалсафие низ буданд, ки ?араёни ?осил гаштани шуурро ба ало?амандии ?игару за?ра ё гурдаю пешоб шабо?ат медоданд. Ба ин мисол шуда метавонад, а?ида?ои намояндагони моддигароёни да?ал (вулгар?): К.Фохт, Я.Молешот, Л.Бюхнер, П.Кабанис ва дигарон. Баъзан нодуруст таъкид мегардад, ки г?ё он?о шуурро модд? ме?исобида бошанд, ки ин фикр дуруст нест. Сухан дар бораи он, ки он?о таъкид менамоянд, ки г?ё дар байни майна ва тафаккур, мисли ?игару за?ра робитаи узв? ву?уд дошта бошад, яъне шуур гуё дар сиришти майна ?ой дошта бошад. Лекин тавре ишора шуд, шуури инсон, психикаи ?ро ч? дар функсияи ген?о, ч? дар функсияи нейрон?о ёфтан му?ол аст. ?араён?ое, ки дар майнаи сар сурат мегирад, зотан равиш?ои физиолог?, моддианд, аммо шуур падидаи соф маънав?, ру?? мебошад.
Майнаи сари к?даки навзод ?ам аз ?и?ати сохт ва ?ам аз ?и?ати функсияаш барои дар?ол чун майнаи одам кор кардан омода нест. Дар ин мар?ила он ?оло ?амчун узви шуур ихтисос пайдо накардааст. ?атто аз шаш пан? ?исми майна ?а?ман пас аз таваллуд рушду такомул меёбад. Ва?ти таваллуди одам рушду нум?ъи майнаи сари вай ?ам аз ?и?ати релефи чину шикан?, ?ам аз р?и архитектоникаи ?у?айра?ои ма?зи сар ?ариб расида бошад ?ам, дар ?араёни тамоми зиндагии минбаъдаи раванди инкишофи нейрон?о, идома меёбад.
Та?йироте, ки дар сохту ?а?ми майна пас аз таваллуд р?й меди?ад, ба тари?и зайл аст: агар ма?зи сари тифли навзод 340 грамм бошад, пас аз шаш мо? он ба 750, пас аз 2 сол ба 1150, баъд аз н?? сол ба 1300, пас аз гузаштани 20 сол ба 1400 грамм мерасидааст. Далел?ои илми равоншинос? ва физиология собит месозанд, ки ин та?йирот?о на фа?ат ба дигаргуни?ои биологие, ки дар узв?ои инсон ба амал меоянд, балки ба таъсири омил?ои и?тимо? низ вобастаанд.
Аз ан?оми антропогенез то имр?з майнаи инсони боли? аз ?и?ати сохт асосан та?йир наёфтааст, чунки одам аз итоати ?онун?ои эволютсион? баромада, ба ро?и инкишофи таърих? дохил шудааст. Вале ин чунин маъно надорад, ки майнаи одами имр?за аз майнаи одами, да??о ?азор сол аз ин пеш мезиста, сифатан фар? намекарда бошад. Чунин тафовути сифат? бешуб?а ?аст, лекин он на дар сохти майна, на дар та?йироти аломат?ои нейродинамикии он, балки дар ?оидаву тартиби кори вай мебошад.
?атто бо назардошти та?йироти ?оида?ои кори майнаи сар ?ам он ?обилияти муста?илона ба ву?уд овардани шуурро надорад, зеро барои пайдоиши он ба доираи низоми муносибат?ои муайяни ?амъият? дохил шудани инсон одам, бо одамони дигар робита пайдо кардани вай, хулоса дар му?ими и?тимо? зистани ? лозим аст. Одам аз ?амъияти инсон? ?удо зиста нишона?ои навъии (биолог?) худро ниго? хо?ад дошт, лекин аломат?ои и?тимо?, нишона?оеро, ки ?ро одами о?ил гардонидаанд, абадан гум хо?ад кард. Дар таърихи хал??о мисол?ои зиёде ?ой доранд, ки шуури инсон ма?з зери таъсири омил?ои и?тимо?-таърих? ташаккул меёбад. Вобаста ба ин бояд тазаккур дод, ки масъалаи омил?ои барангезандагони шуур яке аз масъала?ои ба?сталаб буда, байни олимону файласуфон ?азоват карда мешавад. Ба комёби?ои илми муосир такя намуда, таъкид намудан ?оиз аст, ки инсон ма?м?и робитаи тарафайни омил?ои биолог?, равон? ва и?тимо? мебошад. Пас, ?араёни маърифати таъриху мо?ияти шуури ? низ ба ?амин омил?о вобастагии ногусастан? дорад.
3. Инъикос хосияти кулли модда. Навъ?о ва дара?а?ои инъикос
Инъикос–дар ?амаи дара?а?ои модда нати?аи ба?амтаъсиррасонии низом?ои гуногуни олами во?еист. Инъикос хосияти кулли модда аст. Ма?з дар заминаи ?амин хосияти модда минбаъд тадри?ан шакл?ои инъикоси мураккабтар: мутаасиршав?, ?ассосият, э?сос, психика, ки дар табиати зинда мушо?ида мешаванд, пайдо шудаанд. Дар байни хосияти ба э?сос монанд – хосияти инъикос, ки ба тамоми модда, аз ?умла ба моддаи ?айриорганик? хос аст ва э?сос, ки шакли оддитарини инъикоси психик? мебошад, ро?и дуру дарози инкишофро тай намудааст.
Инъикос ?амчун ма?улаи фалсаф? хосияти кулли модда буда, дар дара?а?ои гуногун зу?ур менамояд.
Дар илми муосир дара?а?ои зерини инъикос баррас? гаштаанд: инъикос дар табиати ?айризинда, инъикос дар табиати зинда, инъикос дар олами инсон.
Дар табиати ?айризинда – таъсири объекти таъсиркунанда барои самт гирифтани мав?еи объекти таъсиргиранда ягон на?ше намебозад. Шарти зарурии инъикос дар ин маврид мав?удияти робитаи модд? дар байни инъикоскунандаю инъикосёбанда мебошад.
Дар табиати зинда, низом?ои биолог? таъсири берунаро, ки барои он?о муфид аст, мепазиранд, ё аз чизи зараровар мегурезанд. Ин гуна инъикосро ахбор? меноманд.
Олимони рус И.П.Павлов, И.М.Сеченов дар асоси та?риба?о оид ба фаъолияти психикаи инсон рефлекс?ои шартию ?айришартиро кор карда баромадаанд. Дар асоси рефлекс?ои шарт? дар майнаи сар образ?ои психик? – э?сос, идрок, тасаввурот пайдо мешаванд. И.П. Павлов ма?м?и рефлекс?ои шартии дар майна пайдошударо системаи сигнали якум номидааст.
Инъикоси психик? тадри?ан та?йир ёфтаю мураккаб гардида, дар дара?аи инсон ба шакли сифатан нав – шакли шуур табдил меёбад.
Дар инъикоси олами инсон роли ?алкунандаро системаи дуюми сигнал? мебозад, ки усули ба ин системаи сигнал? хосбудаи инъикос аз инъикоскунии ?атто олитари ?айвонот ?ам фар?и кулл? дорад. Механизми физиологиро, ки одам ба воситаи он бо калима, нут? ?авоб мегардонад, системаи дуюми сигнал? меноманд. Инсон на фа?ат ба му?ит мувофи?ат мекунад, балки ба вай таъсир мерасонад, дар асоси дониш?ои ?осилкардааш онро дигаргун месозад.
4. На?ши ме?нат ва забон дар ташаккул ва инкишофи шуур
Шуур дар раванди антропогенез аз замина?ои биолог? бо таъсири муносибат?ои ташаккулёфтаистодаи и?тимо? ва дара?аи нави фаъолияти ме?нат? ба ву?уд омадааст. Дар мар?илаи аввали антропогенез ?онун?ои биолог? таъсири бештар доштанд, дар зина?ои болотар бошад, амали он?о ма?дуд мегардад. Мута?обилшав? акнун на бо таъсири омил?ои та?аввул?, балки ба воситаи ме?нат – фаъолияти офарандаг? ва дигаргунсозандаи одам сурат мегирад. Акнун инсон аз табиат на фа?ат чиз?о, ашё?ои тайёрро истифода мебурд, барои ?онеъгардонии талабот?ои хеш инчунин исте?сол мекард ва ин фаъолияти ? хусусияти и?тимо? дошт. Инсони ташаккулёбанда оламро на аз ?и?ати талаботи биологии худ, балки аз мав?еи талаботи махсуси ?амъият? дарк мекардаг? мешавад. Сохтани олот?ои соддатарини ме?нат ва минбаъд такомул додани он?о омили хеле пур?уввати такконди?андаи ташаккул ва рушди шуур гаштааст.
?онибдорони назарияи ме?нат дар пайдоиши инсон, ма?з ме?натро яке аз омил?ои му?ими пайдоиш ва такомули шуур медонанд. Ма?з дар ?араёни ме?нат инсон та?риба ?аёт? ва амал? анд?хта, онро ба насли оянда ирсол медорад. Агар яке аз ро??ои имконпазири ба насл?ои оянда додани та?риба мерос мондани олот ва ом?зонидани тарзи истифодаи он?о бошад, воситаи дигари он ташаккул ва инкишофи нут?у забон аст. Ташаккулу такомул ?обилияти нут? ва дар забон сабт гардидани та?риба баробари пайдоиши шуур сурат гирифтааст. Пайдоиши шуур ва нут?у забон раванди ягонаест, ки дар навбати худ бо фаъолияти ме?нат? робитаи бевосита дорад.
Нут? ифодаи моддии фикр аст, ма?з ба туфайли забон ва нут? раванди тафаккур имконпазир мегардад. ?ар ?адар нут?, забон тара??? намояд, ?амон андоза тафаккур, андеша мукаммал мегардад.
Забон ва нут? як нестанд. Нут? забони дар вазъияти мушаххаси гуфтуг?и амалкунанда, фаъолияти муошират ва нати?аи сабт гардидан аст. Лекин забон ягонагии таркиби лу?авию сохти грамматик? ба тарзи муайян ташаккулёфта мебошад, ки дар ?оидаю ?онуният?ои махсуси сохтани ?умла?о ва таносуби калима?о дар он, ифода меёбад.
?амин тари?, ме?нат, нут? ва забон омил?ои му?ими пайдоиш ва тара??иёти шуур ва тафаккур мебошанд.
Просмотр: 21212
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved