Дата: 2016-05-24
Таълимоти Буддо дар аср?ои VI-V пеш аз милод ба ву?уд омада, асосгузори он писари шо?зодаи ?инд мула??аб ба Сид?арт?а, ки падараш ?окими Банорас буд, ба шумор меравад. Тиб?и ривоят?о гўё вай дар 29-солаг? аз кохи падар фирор карда, рў ба биёбон меорад ва ба риёзату ибодат маш?ул мешавад. Ў чанд муддате кўшиш мекунад то ?а?и?атро дарёбад, вале ин ба вай муяссар намешавад. Дар охир зери дарахте мешинад ва а?д мекунад, ки то ?а?и?атро дарк накунад, аз ?ой барнамехезад ва ни?оят рўзи чорум ба ма?садаш ноил мешавад, яъне «?а?и?ат»-ро дарк мекунад ва аз ?амин ?о ба табли?и он мепардозад. ?обили ?айд аст, ки ин таълимот, бо ву?уди дар ?инд зу?ур карданаш, дар ин ?о чандон густариш наёфта, балки он дар Чину ?опон бештар риво? ёфт. Тиб?и маълумот?о пайравони маз?аби Буддо 15 миллионро ташкил мекунанд, ки аз он тан?о дусад ?азораш сокини ?индустон мебошанд. Бо?имондаашро аслан сокинони Чин, ?опон ва Сейлону Тибет ташкил меди?анд.
Оид ба буддоия матн?ои ?адимаи буддо?, ки бо номи «Типитака».маъруфанд, маълумоти да?и? меди?анд. Матн?о бо хати па?лав? навишта шуда буданд (ёдовар мешавем, ки кулли адабиёти вед? бо забони санскрит? навишта шуда буд), аз ин рў, он?оро «?онун?ои па?лав?» низ меноманд. Азбаски ин мант?о дар рўи барг?ои палма навишта шуда буданд ва ин навишта?о се сабадро ташкил медоданд, онро «Типитака», яъне «Се сабад»(се сабади хирад) ном гузоштаанд.
Буддоия дар ибтидои ташаккулёбияш ?амчун таълимоти ахло?? зу?ур намуд. Аз рўи ривоят?о Буддо аз масоили оид ба Коинот, ?он ва ало?амандии он ба тан ва ?айра ?асдан дур? ?устааст. Тахмин меравад, ки ў ба масоили абадияту фон? будани олам, беинти?о ё боинти?о будани он, айнияти нафсу тан сарфа?м рафтааст, лекин дар ин бора чизе нагуфтааст. Чунончи, ба с?оли шогирдонаш ро?еъ ба асрори Коинот чунин гуфтааст: «Маро ба олами Коинот ва асрори печидаи он ч? кор? Ман фа?ат барои он омадаам, то аз ран??ои зиндаг? бико?ам».
Фалсафаи Буддо асосан дар чор мавзўъ ба?с мекунад: аввал, дар бораи дак?а, яъне муносибат?ои зиндаг?; дуввум, дар бораи самудая, яъне нокоми?о; саввум, дар бораи марка, яъне ро?и покии (тозаг?, тазкия) нафс ва растагор?; ча?орум, нирвана, яъне тари?аи ?омўш намудани ша?ват. Мавзўи охир? дар таълимоти Буддо мав?еи ?ос дорад ва ма?з барои ?амин баъзе му?а??и?они ?арб ?икмати Буддоро ?икмати нирвана, яъне ?икмати ?омўш? номидаанд. Маънии ?а?и?ии нирвана фурў нишондани оташи ша?ват, нафрат ба ?а?олат аст. Нирвана ?оби ами?ест, ки таи он одам? аз шарри фардият ра?о? ёфта, ба кулл мепайвандад.
Буддо ба салтанати хурофот ?отима гузошта, фалсафаеро ба ву?уд овард, ки он ба хиради мутла? такя мекард. Ў аз шогирдонаш ?амеша талаб мекард, ки бо ў ба?с кунанд ва сухани ўро ?аргиз бе далелу исбот, яъне бе чуну чаро ?абул накунанд. Тиб?и таълимоти буддоия да? гуно?и азим ву?уд дорад. Аз ин се гуно? ба ?исм марбутанд ва иборатанд аз зўровар?, дузд? ва зино кардан. Ча?ор гуно? вобаста ба забонанд ва аз дурў? гуфтан, тў?мат задан, дашном додан, бад гуфтан иборатанд. Се гуно?и дигар ба зе?н марбутанд, ки аз тамаъ, нафрат ва иштибо? иборатанд.
Буддо риёзаткаш? ва азият додани ?исмро сахт ма?кум мекунад. Танро бо рўзадор? ва ран? озор додан нашояд. Аз ниго?и Буддо зо?ид он касе нест, ки бадани худро бо восита?ои гуногун танбе? мекунад, балки зо?ид он касе аст, ки ба тарбияи нафс мепардозад ва худро ба ган?инае аз афкору амоли некў мубаддал мегардонад.
Мувофи?и таълимоти Буддо, ву?уди одам? ба шўълае монанд аст, ки на тан?о месўзад, балки доиман дигаргун мешавад. Аз ин сабаб, ?е? кас наметавонад он одаме бошад, ки чанд ла?за пеш буд. ?ар инсон дар ?ар ла?за инсони дигар мегардад, лекин ин та?йирот?о бидуни сабаб набуда, ?ама тавассути сабабу о?ибат бо ?ам мепайванданд. Ба а?идаи Буддо, ?ама чизе, ки чашм мебинад месўзад ва ?атто худи чашм дучори сўхтор аст. Ва ў ро?и гурезро аз ин сўхтор дар ноил шудан ба нирвана мебинад, яъне бо оби а?лу хирад оташи ша?ватро бояд ?омўш намоем ва коре кунем, ки дигар дучори мусибати ?аст? нагардем. Буддо тавлиди наслро бузургтарин ?инояте мешуморад, ки шахс нисбати худ содир мекунад. Зеро ки бо тавлиди насл одам? боз ба ?аст? майл мекунад. Бинобар ин дар буддоия тавлиди насл бадтарин гуно? аст.
Маргу зиндаг? аз ниго?и Буддо, ду ранги ву?уд (?аст?) мебошанд, аз ин рў, ?арду шарранд ва он ч? хайр аст, нестии мутла? аст. Барои дарки сабаби ин, ки чаро бояд аз тавлиди насл худдор? кунем, Буддо савол гузошта худ посух меди?ад:
Савол: Марг чаро ву?уд дорад?
?авоб: Барои он ки мо ба дунё омадаем ва бояд бимирем.
Савол: Чаро ба дунё омадем?
?авоб: Барои он ки ?остем аз ?аст? бархўрдор шавем.
Чун тавлиду марг ду ?анбаи ву?уданд ва марг моро ба ?аёт ва ?аёт моро ба марг ?идоят мекунад. Бинобар ин сабаб, решаи маргу зиндагиро, ки тавлиди насл мебошад, бояд ?атъ кард, то аз мусибати ?аёту марг ра?о? ёбем.
Буддо ?е? го? а?идаи худро ?а?и?ати комил ва пурра наме?исобид. Чунончи, ў боре пан?аашро пури барги хушк намуда, аз шогирдаш мепурсад, ки оё ?айр аз ин?о барги дигаре ву?уд дорад. Шогирдаш посух меди?ад, ки барг?ои хазон зиёданд ва шумораашон беохир аст. Буддо ?авоб меди?ад: «Ман ?ам ба ?амин монанд муште аз ?а?и?ат?оро ба шумо додам ва ба замми ин?о ?азорон ?а?и?ати дигаре ?аст, ки шумурданашон ?айриимкон аст»( Ниг.: Ме?рдоди Ме?рин. Фалсафаи Шар?// Рўзномаи «То?икистони шўрав?».- 1991. -№155).
Зу?ури буддоия ин инкори диалектикии бра?мания ба шумор меравад. Буддо бештар мекўшид, ки мардумро аз зери бори гарон ва то?атфарсои дини Бра?ма ра?о созад. Ў зидди тафовути кастав?, ки бра?мания онро ?онун? гардонида буд, баромада, онро ма?кум кардааст. Чунончи, ў гуфтааст: «?амон тавре, ки бра?ман аз шиками модаре берун омада, як сиё?и ?инд? низ аз модаре мутавваллид шуда, пас ба ч? иллат аввалиро асилзода ва дуввумиро ноаслу бадни?од ме?о?ем?».
Лекин ла?за?ои ошўфта?олию дунёбезор? (пессимист?) дар буддоия нисбат ба бра?мания бештар дучор мешаванд. Масалан, дар таълимоти Бра?ма ран?у азоб ?амчун ?азо барои гуно??о дониста шуда, ро?и на?оти онро дар накўкор? мебинанд. Аммо Буддо ?аётро ма?мўи ран?у азоб мешуморад ва дар сансара мав?удияти шодиву сурурро рад мекунад. Умуман дар сансара ?араёни беохири тавлиду марг инкор карда мешавад.
?ав?ари таълимоти Буддо тар?иби «чор ?а?и?ати на?иб» — азоб, сабаби азоб, ра?о? аз азоб ва шарт?ои ра?о ёфтан аз азоб мебошад. Мувофи?и ?а?и?ати аввал: ба дунё омадан-азоб, бемор?-азоб, марг- азоб. Хулоса, мав?удияти инсон ин сар то по ран?у азоб аст. ?а?и?ати дуввум сабаб?ои ран?у азоби одамро шар? меди?ад, ки он?о аз ро?ат, ?о?иши хушбахт будан, майли зиндаг? доштан иборат мебошанд. ?а?и?ати саввум ро?и на?от ёфтан аз азобро нишон меди?ад. Барои ин дар худ майли ро?ат, сурур, ташнагии ?аёт, ?окимият?о??, бадзабон?, ма?рур? ва ?айраро ?омўш сохтан зарур аст. ?а?и?ати чорум барои аз азоб ра?о? ёфтан и?роиши шарт?ои зеринро тавсия меди?ад: эъти?оди ?ав? ба Буддо; пайравии ?атъ? ба дин ва та??ир накардани он; кирдору муносибати нек ба одамон бе куштору зўровар?; ?отираи ?ав?, ки доим худоро дар ёд дорад; афкори ?а?.
Дар буддоия азоб ва озод? ?олат?ои гуногуни ?астии ягонаанд: азоб – ?олати ?астии во?е? (билфеъл), озод? – ?олати имкон?(бил?увва) ба шумор меравад.
Дар асри III пеш аз эраи мо шо? Ашока таълимоти Буддоро чун идеологияи расм? ?абул намуд. Баъдтар буддоия ба ду равия: ?инаяна ва ма?аяна ?удо шуд. Маънии ?инаяна «ро?и кўчаки на?от» ва ма?аяна «ро?и васеи на?от» мебошад. Ма?аяна ма?дудият?ои шохаи ?инаянаро бартараф намуда, бархилофи он табли? мекард, ки ?ар як фард метавонад ба нирвана мушарраф шавад. Ма?з ?амин имконият дод, ки дини буддо? васеъ па?н шавад ва ба дини ?а?он? табдил ёбад. Лекин зикр кардан зурур аст, ки буддоия дар худи ?индустон худро ниго? дошта натавонист. Бра?мания, ки акнун дар шакли нав, яъне ?индуия зу?ур мекард, мав?еи буддоияро танг сохта, онро аз миён рабуд ва худи Буддо ба гурў?и ?индуия дохил шуда, ?амчун та?ассуми Вишну арзи ву?уд мекунад.
Таълимоти Буддо аз чанд ?и?ат пеш?адам ?исоб мешуд. ?и?ати хуби ин оин аввалан, пойбанди олами ?айб набудани он мебошад. Тарафи дигари афзалиятнокаш аз он иборат аст, ки Буддо дар чорчўбаи одоб ва русуми маз?аб? ма?дуд нагардидааст. Бузургии Буддо дар он аст, ки ў ?аргиз даъвои пай?амбар? накарда, тасди? намуд, ки мумкин аст иштибо?е рух дода бошад ва аз шогирдонаш талаб мекард, ки ?е? кадом а?идаи ўро бечунучаро ?абул накунанд, балки худашон ?ам ба кашфи ?а?и?ат пардозанд ва кўшиш намоянд иштибо?оти ўро бартараф созанд.
Просмотр: 5850
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved