Дата: 2016-05-24
Доир ба ?а?онбинии дин? ва фалсафии мардуми ?инд асар?ои зиёде ву?уд доранд. Осори ?адимтарини адабиёти ?инд «Веда» (Веда калимаи санскрит? буда, маънии донишро далолат мекунад) ном дошта, дар охири ?азорсолаи II ва ?азорсолаи I пеш аз эраи мо ба забони ?адимаи ?инд? (яъне вед?) э?од шудааст. «Веда»-?о аз чор ?исм: «Ригведа», «Самаведа», «Я?урведа» ва «Ат?арваведа» иборат буда, ма?мўи гимн?о, муно?от ва д?о?ои маросимиро дар бар мегирад. Мураттабсоз? ва тафсири «Веда»-?о дар нимаи якуми ?азорсолаи пеш аз эраи мо ан?ом пазируфтааст. ?ондан ва аз худ кардани онон тан?о ба мардони се варнаи (таба?аи) аввал раво буду халос. Зан?о ва шудра?о аз ?ироату азбар кардани ин ма?рум буданд.
Бояд гуфт, ки аз ?и?ати мазмуну мундари?а «Веда» — ?оро ба чор гурў? ?удо мекунанд: якум-самхита, ё ки худи «Веда»-?о, дуюм-Бра?ман?о, сеюм — Араняк?о, чорум – Упанишод?о. «Веда»-?о, ки асосан аз ма?мўи ?а?онбинии ?абоили ориё? бармеоянд, хусусияти асотир? ва бисёрхудо? доранд. Чунончи, тан?о дар «Ригведа» номи зиёда аз се ?азор худоён зикр ёфтаанд. Дар ибтидо он?оро миранда мешумурданд, аммо баъдтар он?о хислати намирандаг? ва абадиятро гирифтанд. Худоёни вед? аслан та?ассуми ?одисот ва раванд?ои табиат буда, офаридгор ва содиркунандагони он?о ?исоб мешуданд. Зинаи ?адимаи ривоят?ои ориё? ба сўи давраи модаршо?? (матриархат) майл мекард. Дар ин давра мав?еи асосиро дар пантеони (Пантеон – номи умумии ?амаи худоёни дин?ои политеист? буда, инчунин маъбади ?адимаи худоёнро низ ифода мекунад) ориё? Адита-Притхива- «Модар-худои беинти?о», ки 12 писар дошт, иш?ол мекард. Худои Варуна та?ассуми осмони ситоразор ва ?амзамон ?окими шаб ба шумор мерафт. Митра, Суря, Пушан, Савитар бошанд, та?ассумгари Офтоб буданд. Аз ?амин сабаб, Митра ?окими рўз ?исобида мешуд. Варуна ва Митра (аввал шаб, баъд рўз) одамонро назорат карда, ба он?о ?азо таъин мекунанд ва ?азо меди?анд. Арянам-?окими рў?и а?додони фавтида ва ?айра ба шумор мерафт. Баъдтар ба ин пантеон Индра ва Вишну илова шуданд. ?амаи ин худо?о аслан, та?ассуми ?аводиси табиат буда, ?ар кадом ба андозае кўшидааст онро ба таври худ шар? ди?ад. Масалан, кусуфу хусуф чунин шар? дода мешуд, ки гўё азозил Ра?у го? Офтоб ва го? Мо?тобро фурў мебурда бошад. Пайдарпай омадани суб? ва баромади Офтоб чунин шар? дода мешуд, ки гўё худои Офтоб Суря худои суб? Ушасро таъ?иб мекарда бошад.
Ва?те ки ?абила?ои ориё? дар ?инд маскан ихтиёр кардаанд, аз шу?ли чорводор? ба зироаткор? гузаштанд. Он?о аз ?ангалзор?о замин?ои киштбоб тайёр мекарданд. Чи хеле ки маълум аст, зироаткор? аз боронгари?ои пайдарпай ва хушксолию беборон? вобастаг? дорад, ки ин дар асотири ин давра бевосита инъикос меёфт. Ма?з аз ?амин ?о давраи дуввуми мифологияи (асотири) ориё? о?оз мешавад. Дар мадди аввал худои оташ Агни, худои Офтоб Суря-Савитар, худои тўфон, раъду бар? Индра арзи ?аст? карданд. Ма?з худои Индра осмонро аз замин ?удо кард. Ў доимо бо худои хушксол? Вритра дар набард буд. Хулоса, давраи дуввуми ташаккули мифологияи ?инд дар ало?амандии зич бо ?одиса?ои табиат ва таъсири он?о ба тарзи исте?солот ба ву?уд омаданд ва ма?з бо ?амин хусусият?о ?а?онбинии ин давра аз ?а?онбинии пешин фар? мекунад.
Хусусияти ?оси ?а?онбинии ?инди ?адим дар он аст, ки дар ин давра дар со?аи маънавиёт пешрафти назаррасе мушо?ида мешавад ва он, бешуб?а, гузариш аз асотир ба о?ози фалсафа мебошад. Чунин гузариш ?анўз дар Ригведа мушо?ида мешуд, аммо тан?о дар ?исмати Упонишод?о он ба ?уллаи баланд мерасад.
Дар байни гимн?ои зиёди Ригведа, ки дар ситоиши худои Индра суруда мешуданд, ишора?ое ву?уд доштанд, ки мав?удияти Индраро инкор мекарданд. Ба ин мазмун чунин савол?о буданд: «Касе ўро дидааст?» ё ки «Вай дар ку?ост?» ва ?айра. Дар гимни дигар бошад оиди ягонагии худоён ишора?о ба чашм мерасанд. Худо?ои Агни, Индра, Яма, Варуна ва номгўи гуногуни он?о аз тарафи донишмандон ?амчун «?астии ягона» тавсиф шудаанд. Дар гимни «Пуруша» бошад, асоси антропоморф? (антропоморф? ба чиз?ои бе?он, ?исм?ои осмони ва ?айвонот нисбат додани хислат?ои одам?, ?амчунин худоро ба шакли одами тасаввур кардан) доштани ?а?онбинии асотир? баръало намоён мешавад. Чунончи, Пуруша («мард») айни Коинот шумурда мешуд: «Охир Пуруша ин коинотест, ки аз ?адим ву?уд дорад ва ?о?ад дошт», омадааст дар яке аз гимн?ои Ригведа. ?а?онбинии вед? аслан динию асотир? буд ва ма?з аз ?амин ?и?ат пайдоиши олам аз Пуруша ?амчун маросими дин? ?илвагар шудааст. Мувофи?и ин ривоят?о аспу гов, гимну суруд?о, Офтоб, фазо, бод, осмон, замин ва ?атто худо?ои Индра ва Агни офаридаи Пуруша мебошанд. Дар гимни «Пуруша» ла?заи ?оявии он, нобаробарии и?тимоии одамон, низоми варнагии ?инди ?адим асосонок карда мешавад: бра?ман?о аз да?они Пуруша, кшатри?о аз бозувон, вайши?о аз миён ва шудра?о бошанд, аз пой?ои он пайдо шудаанд. Бояд гуфт, ки дар маъхаз?ои ?инди ?адим доир ба варна?о аввалин маротиб дар ?амин ?о ишора рафтааст.
Дар ?атори гимн?ои «Пуруша» ва «Гармои кай?он?» дар ?исмати охирини Ригведа гимн?ои дигаре дучор мешаванд, ки дар он масъалаи офариниши олам мавриди тава??ў?и бештаре ?арор гирифтааст. Чунончи, дар ?исмати «Гимн доир ба офариниши олам» масоили хусусияти ?а?онбин? дошта, аз ?абили пайдоиши олам, хушк?, нам?, гарм?, пайдоиши ?аёт ва ?. гузошта шудаанд ва боз дар худи ?амин гимн ба хулосае меоянд, ки дар ибтидо ?е? чиз ву?уд надоштааст. Маргу зиндаг?, намию хушк?, шабу рўз ву?уд надоштанд ва тамоми фазоро пардаи торик? пўшонда буд. Тан?о мав?удияти кадом як навъи гармие, ки манбаи он номаълум буд, эътироф мешуд ва такони аввалинро низ ба он нисбат медоданд.
Зинаи дуввуми ?а?онбинии асотирии ориё? дар адабиёти дигари вед?-Бра?ма инъикос ёфтааст. Таълимоти Бра?ма, ки тўли ?арн?о дар ин сарзамин ташаккул ёфтааст, аз ма?мўи д?о?ое иборат аст, ки зимни он?о тавсия?ои динию маз?аб? ва андарз?ои ахло?? ифода ёфтаанд. Сабаби Бра?ма ном гирифтани он низ дар ?амин аст, ки таълимоташ аслан дар шакли муно?от ва суруду доу?о баён шудаанд.
Мабдаи нахустини олам аз ниго?и бра?ман?о рў?и ягонаи ?овид буда, рў?и инсон ?узъи таркибии он аст. Бра?ман?о чунин мепиндоштанд, ки рў?и одами фавтида ба ?исми дигари тавлидшаванда мегузарад. Чунон ки он?о гумон мекарданд, рў? пас аз марг ва нестшавии ?асад дар олами малакут? ё дўзах?ои бисту?аштгона сукунат кардан боз ба замин фуруд меояд. Агар аз олами малакут? омада бошад, ба ?исми одамони нек, яъне бра?ман?о ва худоён ва агар аз дўзах баргашта бошад, ба ?исми сифлагону табо?корон дохил мешавад.
Бра?ман?о офарида шудани оламро инкор мекарданд. Он?о коинотро айни Бра?ма ва Бра?маро айни Коинот медонистанд. Мувофи?и а?идаи бра?ман?о, Майя, яъне тарсу ?арос, ва?му хаёл он?о (Коиноту Бра?ма)-ро аз ?ам ?удо карда, якеро ?оли?у дигареро махлу?, якеро сабабу дигареро о?ибат мепиндорад, ?оло он ки ?арду як ву?уду як ?а?и?атанд.
Бра?ма идора кардани Коинотро ба сало?ияти ду худои дигар, ки дар пояи арши ў меистоданд, супурдааст: Яке вишнуи валинеъмат, яъне худои нек? ва дигаре Шиваи да?шатангез, яъне худои бад?. Ба ?уз ин?о боз се худои бузурги дигар мав?уданд. Му?имтаринашон ин?оянд: Индра – худои осмон, Агати – худои оташ, Яма – худои дўзах, Суря – худои хуршед (Офтоб).
Зарурати диниро бра?ман?о дар тиловати д?о?о, ибодати доим?, риёзат кашидан, ба дарго?и Бра?ма ?урбон? кардан, рўза доштан, сада?а кардан, ме?моннавоз? ва тарбияи фарзандон медиданд. Хислат?ои золим?, ?о?ил?, дурў?гў?, дузд?, зинокор?, таносо?, бадгўию бадандеш? ?аром шумурда мешуданд. Бра?ман?о нобаробарии и?тимо?, ба каста?о ?удошавии ?омеаро аз мав?еи дин? шар? медоданд ва асоснок мекарданд. Тобеияти бечунучаро ба бра?ман?о, эътирофи ?укумати шо??, и?роиши бра?ма?ои (ў?дадори?ои динию ша?рванд?) варнаи худ накўкори?ои му?имтарин ?исоб мешуданд. Ба а?идаи он?о, и?рои расму оин?ои муайян воситаи покшав? аз гуно? ба ?исоб мерафт.
Дар муносибати оилав? мард мав?еи фахр? дошта, барои зав?а ?амчун чизи му?аддас ?исоб мешуд ва пас аз марги шав?ар зан бояд худкуш? мекард, то дар он дунё низ хизмати ўро ба ?о орад. Зан бо рўи кушод мегашт ва дар м?омилоту ?у?у? бо мард баробар буд.
Бра?мания ба пайдоиши макотиби мухталифи фалсафии ?инд аз ?абили будоия, ?айния, ?индуия ва ?айра замина гузошт. ?оло бра?мания дар шакли ?индуизм, яъне дини давлатии ?индустон ву?уд дорад.
Бо мурури замон бра?ман?о китоби дигареро, ки мазмуну мундари?ааш аз таълимоти бра?мания фар? мекард, ба ву?уд оварданд. Ин таълимот бо номи «Дастури бешаг?» маълум буда, ин ?исматро асосан, Араняк?о меномиданд. «Дастури бешаг?» барои зо?идоне, ки дар ?ангал?о гўшанишин? ихтиёр карда буданд, таъин шуда буд. Гузариш аз ?олати гўшанишинии ?онаг? бо риёзаткаш? ?амчун пеш гирифтани «ро?и дониш» фа?мида мешуд. Дар шароити ?ангал и?ро намудани расму русуми ?онаг? ?айриимкон буд ва ин шакли риёзат барои ташаккули порсоёна мутоби?ат мекард ва имкон медод, ки Араняк?о нисбат ба бра?ман?о дорои идроки баландтар гарданд.
?исмати ?отимавии «Веда»-?оро «Упанишод?о» ташкил мекунанд, ки дар он аслан рисола?ои мазмуни фалсафидошта гирд оварда шудаанд. Упанишад калимаи санскрит? (упа – ни – шад) буда, маънояш дар назди устод нишаста таълим гирифтан мебошад. Во?еан, дар ин асар панду андарз?о кам нестанд. Аз ин рў, дар байни ном ва мо?ияти ин маф?ум пайвастагии ногусастание ву?уд дорад. «Упанишод?о» аз 108 матни ?а?ман гуногун (аз як то сад са?ифа) иборат буда, ?исмати аввали он дар аср?ои 6-3 пеш аз милод ва ?исмати охири он дар аср?ои ХIV-ХV эраи мо офарида шудаанд.
Теъдоде аз файласуфон «Упанишод?о» — ро ?амчун асари фалсаф? ?аламдод кардаанд. Чунончи, олими аврупо? П.Дейсен, муаллифи «Фалсафаи Упанишод» таълимоти «Упанишод?о» — ро ба назария?ои Афлотун мусов? донистааст. Илова бар ин, дар «Упанишод?о» гўё таълимоти (доктринаи) Кант э?сос карда мешавад. Олими ?инд С. Чакраборт? бошад, дар «Упанишод?о» «ав?и аълои фалсафаи ?инд» — ро мебинад. Гўё ма?з ташаккули афкори а?лгароёна (ратсионалист?) дар таълимоти «Упанишод?о» муаллифро ба чунин андеша водор карда бошад. Бояд гуфт, ки «Упанишод?о» таркибан хело ?ам мураккаб буда, асосан аз ма?мўи гуфтор?о, андарз?о, муно?от, д?ою гимн?о, маросим?о, истиораю муаммо?о иборат аст. Маросим?о дар «Упанишод?о» нисбат ба «Бра?ман?о» хеле кам дучор мешаванд. Лекин бо ву?уди ин унсур?ои динию асотир? дар «Упанишод?о» афзалият доранд.
Дар «Упанишод?о» ми?дори худо?о хеле зиёданд. Пеш аз ?ама номи худои Про?апат? ва баъд Бра?ма, яъне офаридгори варна?о ва д?арма?о дучор мешаванд. Дар яке аз ривоят?о омадааст, ки ч? тавр аз торикии кулл худои Про?апат? ва аз зарра?ои он Шива, Вишну ва Бра?ма пайдо шуданд. Аз ин рў, асотири «Упанишод?о» ба расму оин сахт марбут аст.
?обили тазаккур аст, ки дар ?исмат?ои минбаъдаи «Упанишод?о» аз бисёрхудо? ба яккахудо? рў оварда шудааст. Чунончи, шумораи худо?о аз 3306-тои аввал ба 33 ва ни?оят тан?о ба Бра?ма омада ?арор мегирад. Аз ?амин ?о шурўъ карда, дар таълимоти «Упанишод?о» гузариш ба фалсафа о?оз мешавад. Маф?уми Бра?ма акнун на тан?о ?амчун Худо, балки ?амчун мабдаи (субстансияи) ягона та?ассум меёфт. Баъзан Бра?ма айни Атман доиниста мешуд ва дар ?а?онбинии он?о омезиш ва та?ассуми субъекту объект ба назар мерасад. Дар таълимоти «Упанишод?о» аломат?ои диалектика (ба маънии таълимот дар бораи ягонагию муборизаи ба ?ам зид?о) низ дучор мешаванд. Чунончи, дар он омадааст: «Дар асл Бра?ман ин Атман аст, ки … аз гармию сард?, аз ?остану на?остан, д?арма ва ?айрид?арма таркиб ёфтааст». Нисбати Атман гуфта мешавад, ки ў аз донаи бирин? хурдтар ва аз Замин бузургтар аст. Ё худ Шива нисбати худ мегўяд: «Ман аз ?ама хурд ?астам ва аз ?ама бузург менамоям» ва ?.
Дар «Упанишод?о» масъалаи мав?еи намоёнро иш?ол мекунад. Назарияи маърифати он ба та?ассуми Бра?ман-Атман нигаронида шудааст. Мувофи?и таълимоти он, «агар Атман дониста шавад, пас ?ама чиз дониста мешавад». Ма?сади ол? дар зиндаг?, тиб?и ин таълимот, ин якшавии Бра?ман ба Атман ?ангоми зиндаг?, аз сансара на?от ёфтан ва баъди марг ба «олами Бра?ма» мушарраф шудан ба шумор меравад. «Упанишод?о» «чобук?, са?оватманд?, софдил?, ?а?и?атпараст?» — ро тар?иб мекарданд. Про?апат? ба фарзандонаш се васият карда буд. Васият?ои ў ?омўш кардани ша?ват, сада?а ба бечорагон, ?амдард? ба наздикон мебошанд.
Бояд гуфт, ки дар ташаккули афкори а?лгароёнаи (ратсионалистии) ?инди бостон «Веда»-?о, хусусан ?исмат?ои «Ригведа» ва «Упанишод?о» на?ши му?им доранд. Ма?з дар ?амин ?исмат?о маф?ум?о ва таълимоти асосии вед?, аз ?абили бра?ман, атман, рита, д?арма, карма, мокша ва ?. баён шуда, масъала?ои ?а?оншиносиву ило?иёт, таълимот дар бораи охират ва на?от, назария?ои ?аст? ва маърифат, манбаъ?ои асосии он баррас? шудаанд. Дар «Веда»-?о ро??ои амалии бартараф кардани шар, ран?у азоб, инчунин ро??ои дарёфт кардани саодату озод? нишон дода шудааст. ?обили ?айд аст, ки «Веда»-?о дар таъсису ташаккули макотиби гуногуни фалсафии ?инд, алалхусус будоия ва ?айния ма?оми му?им дорад.
Просмотр: 2303
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved