Дата: 2014-02-07
На?ша
Фалсафаи бостони то?ик хеле ?адим буда, мактабу равия?ои гуногунро фаро мегирад, ки аз ?умлаи он?о таълимоти зардуштия, монавия, маздакия, зурвония, да?рия, табоия мебошанд.
Аз таълимоти ?адимтарин ва аввалини фалсаф? зардуштия аст, ки онро Зардушт дар китоби Авесто асос гузоштааст, ки бисёр дигар таълимот?о аз он сарчашма мегирад. Тиб?и зардуштия олам аз ду ?ав?ар, мабдаи ?аст? А?уро ва А?риман иборат мебошад. Аз ?ав?ари аввал ?аст? падид омада, аз ?ав?ари дуюм маскани зулмот, нест? о?оз ёфтааст. Замину осмон ва кулли мав?удоти хуб, нур ва оташ, об ва хирман ва ?айвоноти а?л? офарида?ои А?уро аст. Кулли мав?удоти бад, афъ?, ка?дум, ?ашароти зараровар, ?айвоноти дарранда, дуд ва касофат?о махлу?и А?риман мебошанд.
Зардуштия хусусияти дуалист?, санав? дорад. Санавияти зардуштия реша?ои ами?и маърифат? ва и?тимоиро дорост. Пеш аз ?ама вай нати?аи дарк ва умумигардонии зиддияти ?одиса?ои таби? аст, ма?сули дарки зиддият?ои и?тимо? ва ахло?? мебошад. Масалан, зиддият?ои байни ?абила?ои му?им? ва к?чнишин бешак аз манбаъ?ои и?тимоии санавияти зардуштия аст. Дарки таззод?ои маънав?, зиддияти ахло?и ?амида ва ахло?и замима, байни пиндори нек ва пиндори зишт, гуфтори нек ва гуфтори зишт, рафтори нек ва рафтори зишт низ барои ташаккули ?а?онбинии санав? сабаб гардидааст.
Дар давру замон?ои гуногун зардуштия ба дигаргуни?ои замон р? ба р? шуда, та?йир ёфтааст. Аз ин сабаб дар ?исмат?ои нав он санавият ба ва?доният (монотеизм) табдил ёфтааст. Ин та?йирот хусусан дар «Вандидод», «Хурда - Авасто» ва баъзе банд?ои «Ясно» равшан ба назар мерасад.
Аз мавз?ъ?ои марказии зардуштия масъалаи инсон аст. Аз назари Зардушт ?а?он арсаи муборизаи А?риман ва А?урамаздо, хайр ва шарр аст. Дар ин набард инсон, ?амчун офаридаи А?урамаздо бояд дар ?ониби ? ?арор бигирад, то дар олам хайр ва адл пойдор шавад.
Инсон аз ду унсур ё мабдаъ иборат аст. Яке модд? ва дигаре р??он? мебошад. Мабдаи модд? ин тани инсон аст. Мабдаи дуюми инсон нафс ё р??и ?ст. Бартарияти нафс аз тан дар ин аст, ки он бино, шунаво, г?ё ва ?ассос аст. Ма?з ба туфайли нафс инсон фаъолияти бошуурона дорад, э?сос, идрок, тафаккур, нут?, ирода хосият?ои нафсанд. Пас аз марги инсон нафси ? ба олами р??он? меравад ва он ?о р?згори ?овидона ба сар мебарад.
Зардуштия инсонро дар аъмол комилан со?ибихтиёр медонад. Инсон ихтиёран яке аз аъмолро интихоб мекунад. ? бояд дар ин набард ?онибдори А?урамаздо шавад. Ма?з ин ?онибдор? пир?з? бар А?риман, нур бар зулмот, хайр бар шарро таъмин мекунад.
Яке аз сабаб?ои густариш ва мав?удияти Зардуштия дар т?ли 1500 сол ба дархост?ои маънав? ва мафкуравии замон, ба ниёз?ои и?тимо? ва и?тисодии ?омеа ?авобг? будани ?ст. Зардуштия пеш аз ?ама ме?нат ва а?ли корро тарафдор? менамояд. Тиб?и он фазилати олитарин ме?натд?ст?, шу?л варзидан ба кишоварз?, зироаткор? ва чорводор? мебошад.
Дар масъалаи и?тимо? Зардуштия масъалаи сохтори и?тимо? ва давлатиро низ муайян месозад. Зардуштия ?омеаро ба чунин таба?а?о ?удо кардааст: р??ониён, ?анговарон, пешаварон, кишоварзон.
Зардуштия тарафдори шо?игар?, шо?и додгустар (адлпеша), ростандеш, ростгуфтор, росткирдор, ?имоякунандаи заифон аз золимон, ва бадкирдорон аст. Тиб?и а?ида?ои Зардуштия шо? ?окими кулл ва мутла? буда, тамоми кор?ои давлат дар ихтиёри вай аст. Инчунин ? раиси оташкада?о ва му??о дар р?и Замин ма?суб мешуд.
Бунёди зардуштияро мавз?и ахло? ташкил меди?ад. Ахло?и зардуштия аз р?и се асл ?арор гирифтааст: хухта – гуфтори нек, ?умата – пиндори нек, хваршта – рафтори нек. Ба ин се асли пок се пояи ахло?и бад, му?обил меистад, ?у?ма – гуфтори зишт, душмата – пиндори зишт, ?уваршта – рафтори зишт.
Пояи асосии ахло?и зардушт? ма?з гуфтори нек, яъне ростиву ростг?? мебошад. Дар «Ясно»-и 53 омадааст. «Эй А?урамаздои бузург, маро ба тавассути рост? дар зери ?имояи худ ?ой биде?, то пиндори нек ва рафтори нек низ ба с?и мо р? оварад». ?онуни ростагор? тарозуест, ки инсон рафтори худро дар он бармекашад. Вай оташест, ки решаи бад?, бадкирдор? ва бадтинатиро мес?зонад ва ?ав?ари ви?донро сафо мебахшад. Ба воситаи он инсон со?иби ахло?и пок мешавад.
?амин тавр, зардуштия бисёр масъала?ои му?ими фалсафиро фаро гирифта, ?амчун сарчашмаи асос? барои пайдоиши дигар мактаб?ои фалсаф? хизмат кардааст.
2. Монавия ва маздакия
Монавия таълимоти дин? – фалсафиест, ки дар асри сеюми милод? пайдо шуда, аз ?инд то империяи Рум густариш ёфтааст. Асосгузори монавия Мон? аст.
Мон? бо фалсафаи Юнон, тиб, ну?ум ва муси?? ошно? пайдо кард. Баъд аз он ки Мон? дин?ои мухталифро ом?хт, аз ма?м?аи он?о дини наверо ба ву?уд овард ва дар соли 239 милод? (дар синни 24 солагиаш) даъвои пай?амбар? кард.
Мон? худ ноби?аи замони худ буд ва бештари забон?ои замонааш монанди – порс?, порт?, су?д?, чин?, рум?, юнон?, ?инд?, санкрит? ва арабиро медонист ва дар навишта?ои худ ба кор мебурд. Ба ?алами ? осори зиёде ба монанди «Шопур?он» (па?лав?), «Канз-ул-а?иббо», «Сафар-ул-асрор», «Сафар-ул-xабобира», «За??отиё», «Фароиз-ус-соъин», «Ин?ил» (ба забони суриё) ва ?айра?о тааллу? дорад.
Мон? на тан?о файласуф, донишманди маз?аб ва шариати нав, инчунин рассоми бузурге буд, ки аз ин асари ? «Арда?анг» ё «Аржанг», ки иборат аз санъати минётур аст, гуво?? меди?ад.
Асоси таълимоти Мониро эътирофи ду мабдаъ ва се давраи ?аст? ташкил меди?ад. Ду мабдаи ?аст? иборатанд аз нур ва зулмот. Нур холи?и хайр ва зулмот холи?и шар мебошад.
Ин ду мабдаъ дар ибтидо аз ?ам ?удо ва сипас ба ?ам омезиш ёфтанд. Тасди?и абад? ва азал? будани ин ду мабдаъ он аст, ки агар фа?ат яке аз ин ду ?ав?ар ?а?и?ат дониста шавад, пас аз вай ду амали мухталиф ба ву?уд намеомад. Масалан: оташ ки с?зон ва гарм аст, сард карда наметавонад, инчунин он чи сард мекунад, гарм карда наметавонад; шар нати?аи нек ба ву?уд намеоварад. Нек? нати?аи феъли нек, бад? нати?аи феъли бад аст.
Давра?ои ?аст? аз назари Мон? иборатанд, аз гузашта (моз?), кунун (?ол), оянда (муста?бал). Дар даври гузашта, ки ?ан?з хил?ат (сохтан, офариниш) о?оз наёфта буд, олами нур ва зулмот аз ?ам ?удо буданд.
Аз назари Мон? нур ва зулмот, ки сарчашмаи ?аст? мебошад, дар асл рамзи р??ониёт ва моддиёт аст. Аз ин р?, Мон? моддиётро манбаи шарр медонад. Модда ?айримута?аррик аст ва дорои а?лу ирода нест, фа?ат моддае, ки нафс дорад ?обили ?аракат мебошад.
?аёт аз назари Мон? нати?аи омезиши ?ав?ари модд? ва р??онист. Азбаски ин омезиш – омезиши ?а?р? ва ?абр? аст, бояд барои на?от ва ра?оии нур аз зиндони модда бик?шад ва фирефтаи найранг?ои дилфиреби шарр нагардад. Мо?ияти инсон, ки заррае аз нури Пиди Визирг? аст, бояд аз зулмот ра?о ёбад ва бо он пайвандад. Бинобар ин монавия з??д, г?шанишин?, тарки нико? ва фа?рро тар?иб менамояд. Аз ин назар Монавия аз Зардуштия, ки фа?ат назорат ва идора кардани ?авову ?аваси ?исмониро та?озо мекард, ба кулл? фар? дорад.
Мон? ?онибдори таносух будааст. ? бовар? дошт, ки баъди марг р?? ва нафси касоне, ки ба дара?аи олии та?во ноил гашта, муста?иман ба олами нуру р?? уру? мекунанд ва дар он ?о ба саодати абад? мерасанд. Р??и касоне, ки ба дара?аи камолот нарасидааст, барои такмил ба ?асад?ои дигар гузашта, зиндагиро дар ин ?а?он аз сар о?оз мекунанд.
Фалсафаи Монавия дар асоси ?оида?о устувор мебошад, яъне 4 манъ ба масъала?ои дин ва ахло? ва 3 манъ ба масоили феълу амал дахл дорад. Се манъи охир иборат аз манъи сухан (э?тироз аз суханони куфр ва бидъатомез), манъи даст, яъне (даст боз доштан аз амале, ки ба амри нур мухолиф аст), манъи дил (?азар аз ?авову ?авас ва майл?ои зишт) мебошад. Х?рдани г?шт, ?амъовар? ва захираи гиё? ва мева?от мамн?ъ буд. Он?о бояд ба ?изои якр?за ва либоси яксола иктифо кунанд. Монавия бутпарастиро мамн?ъ медонист ва таъкид мекард, ки монав? набояд ба дур??г??, ?асад, куштор, зино, дузд? даст занад. ?ар як пайрави Мониро зарур аст, ки худро дар р??и садо?ат ба Пиди визирг?, эъти?од ба Хуршед ва Мо? дар р??и эътирофи пай?амбарони пеш аз Мон? (М?со) тарбия ва парвариш намоянд.
Маздакия таълимоти дин? – фалсаф? ва и?тимо? аст, ки та?рибан дар асри 4-5 милод? пайдо шудааст. Маздоия аз сабаби ш??рат ёфтани мубалли?и ин таълимот – Маздаки Бомдод бо унвони маздакия ном баровардааст.
Аз назари Маздак Нур офаридгори хайр, зулмот офаридгори шарр аст. Ин ду омил аз р?и мартаба бо ?ам баробаранд. Вале фар?ияти асосии он ин аст, ки нур омил ва ?ав?ари бошуур, со?иби э?сос ва ирода аст. Зулмот бошад, ?ав?ари бешуур, к?р ва нодон аст. Бинобар ин ?ав?ари аввал нисбати ?ав?арии дуюм бартар? дорад ва пир?зии аввалин бар дуюмин ногузир аст. Таълимоти Маздак санав? набуда, балки фа?ат ба ва?доният нигаронида шудааст. Дар ибтидо нур бо зулмот аз ?ам ?удо буданд, вале бо амри тасодуф бо ?ам омезиш ёфтаанд. Аз омезиши он?о ?ав?ари модд? ба ву?уд омад, он аз се унсур иборат аст, об, оташ, хок. ?атто хайр ва шарре, ки дар олам ву?уд дорад, ма?сули омезиши ин унсур?оанд: хайр аз ?узъ?ои соф ва поки он?о, шарр аз ?узъ?ои касиф ва нопоки онон ба ву?уд омадааст.
Тиб?и тасаввуроти маздакиён худованди олам ба тавассути ча?ор ?увва, ки иборат аз а?л, шуур, ?офиза ва шод? аст, ?а?онро идора мекунад. Ин чор ?увва ?афт вазир дорад, ки дар ботини 12 ву?уди р??он? дар ?аракатанд.
Назарияи и?тимоии Маздак навоварона мебошад. ? аз аввалин касонест, ки дар таърих а?идаи дар ?омеа му?аррар кардани моликияти ?амъият? ва баробарии и?тимоиро баён кардааст.
Муаррих Табар? ба сарчашма?ои па?лав? такя карда, аз забони Маздак менигорад, ки худо «арзо?ро р?и замин офарид, ки мардум миёни худ яксон ?исмат кунанд, лекин мардум ба якдигар ситам мекунанд… агар касе пул, зан ва дигар сарвати зиёда дошта бошад, пас ин чунин маъно надорад, ки ? ба ин ?ама ?а??и бештаре дошта бошад».
3. Равия?ои моддагаро: зурвония, да?рия, табоия
Зурвония аз шакл?ои махсуси ?а?онбин? буда, та?рибан дар асри V - IV пеш аз милод пайдо шуда, мо?иятан ?анбаи дин? – маз?аб? дошт. Дар ?арни сеюми милод? аз зурвонияи маз?аб? зурвонияи фалсаф? ?удо шуда, мактаби муста?или афкори моддагароёнро ташкил додааст. То кунун аз зурвонияи моддагаро осоре бо?? намонда, вале аз р?и та??и?оти доир ба зурвония ву?уддошта, маълум гаштааст, ки мазмуни мухтасари он чунин аст. Асоси тамоми ?астиро замони беканора ташкил меди?ад, ки ?ав?ари ба худ муста?ил ва аз зоти худ аст. Аз замони беканора замони канорадор ва сипе?р (гетии модд?), ки ба мушобе?и тан ва ?исми замони каронаманд мебошад, пайдо шудааст. Худи сипе?р (гетии модд?) моддаи нахустин, ?аюлои нахустин ё моддае аст, ки тамоми мав?удот аз он падид омадааст. Аз сипе?р, моддаи нахустин аввал сурати нахустин – оташ, бод, об, хок пайдо шудааст.
Дар «Бунда?ишн» омадааст. «Аз р?шноии бекарон оташ ва аз оташ бод ва аз бод об ва аз об хок ба ву?уд омадааст» Сипас, моддаи ча?оргона ё сурати дуюм (хушк?, гарм?, тар?, сард?) ва дар охир сурати саюм, яъне зиндагии ол? (органик?), ?онварон ва инсон ?адам ба арсаи ?аст? мегузорад. ?а?оне, ки асоси он сипе?р, яъне моддаи нахуст? пайдо гардидааст, пас аз 12000 соли кай?он? гусехта ба сурати ?ании худ табдил меёбад.
Назарияи зурвонияи моддиро баррас? карда метавон гуфт:
Моддаи нахустин – сипе?р сурати муайяне надошта, пас аз пайдоиши омезиши ча?оргона, табоеи ча?оргона ва нафс (?он) сурат?ои мушаххасеро касб мекардааст.
5. Зурвониён сипе?р (моддаи нахуст)-ро азал? ва абад? медонистанд. Кай?он бошад, азал? ва абад? нест. Вай баъди 12000 соли кай?он? бархоста ба мояи аслии хеш, яъне моддаи нахустин бармегардад. Ин маънои онро надорад, ки кай?он бе ному нишон гум хо?ад гашт, балки баргаштан ба с?и мояи аслии худ аст. Сарфи назар аз та?аввулоташ асли ба?ои модда бо?? мемонад. Ин асл дар фалсафаи да?рия ва ас?оби ?аюло ма?оми хосае дорад.
Да?рия. Мувофи?и таълимоти да?рия олам ?адим ва абад? буда, да?р ба маънии замони бекаронаи ?астии модда аст. Пас муродифи зурвони бекарона да?рия аст. Аз ин р?, да?рия ?амон зурвония аст, ки баъди густариши дини ислом бо ин ном маъруф гаштааст.
Назарияи да?риёнро возе?тару пурратар Носири Хисрав дар «?оме-ул-?икматайн» меоварад: «Яке фир?ат да?риёнанд, ки а?ли таътиланд ва г?янд, олам ?адим аст ва ?ро сонеъ нест, бал сонеи маволид аз наботот ва ?айвон – хиради афлок ва ан?ум аст, ки ?амеша будааст ва ?амеша бошад». Аз ин ?о маълум мегардад, ки олам аз назари да?риён на тан?о абадию азал? инчунин сохтанашуда будааст. Ин а?ида аз машшоиён фар?ияте дорад, зеро он?о (машшоиён) дар сонеъ будани олам фикр меронанд. Аз назари да?риён олам дутост; олами офарида ва олами офаранда. Олами офаранда ?амон афлоки ?адиму азал? буда, олами офарида набототу ?айвонот, инсон?о мебошад.
Му?аммад Fаззол? дар «Ал мун?из мин аз зулол» файласуфонро ба се гур?? - да?риюн, табииюн, ило?июн ?удо намуда, оиди да?риён менависад: «Он?о аз тоифаи мутафаккирони ?адимтар буда, офаридгори мудаббир ва ?одири оламро рад мекунанд. Да?риён собит мекунанд, ки олам аз азал худ ба худ ?амчунин ву?уд дошт ва сонеъ надорад; ?айвон ?амеша аз нутфа ва нутфа аз ?айвон мешавад. ?амеша чунин буд ва ?амеша чунин хо?ад буд. Пас он?о зинди?онанд».
Дар масъалаи ахло? да?риён пайрави гедонизм буда, лаззату хуши?ои ?аётро ?анимат медонистанд.
Назарияи табоия ба таълимоти да?риён хеле монанд мебошад. Дар ин бора Носири Хисрав ша?одат меди?ад: «а?ли табоеъ мар оламро азал? гуфтанд ва г?янд, ки чиз?о аз ин ча?ор табъ ?аме буд шавад, чун гарм?, сард?, тар? ва хушк? бе он ки тадбире ва та?дире аз ?уз эшон ?ам ёбад – эшон пайвандад». Аз ин р?, табоиён оламро ?исмон?, мута?айир дониста, барои он офаридгоре ?оил нестанд. Инчунин таносуби модда ва суратро аз назари моддигаро? (материалист?) ?ал намудаанд.
Чунон ки аз маъхаз?о бармеояд, дар ?арн?ои II-VIII милод ?араёни моддагароёна хеле инкишоф ёфта будааст. ?ангоми па?нгардии фалсафаи ислом? ?араёни моддагароёна ба худ сабку равиши махсусро пайдо карда тара??? менамуд.
Хулоса, фалсафаи бостони то?ик таърихи ?адим ва бой дошта, мактабу ?араён?ои гуногун: моддагароёнаву маънигароёна, санавию ва?дон? ва ?айра?оро фаро мегирад. Он?о ба та??и?и асрору мо?ияти оламу одам ва ?омеа нигаронида шуда, ба ташаккулу такомули илму ?икмати то?ик дар аср?ои минбаъда ?амчун сарчашмаи гаронба?о хизмат намуда, ?амзамон ба таълимоти фалсафии дигар хал??о низ таъсир расонидаанд.
Просмотр: 16796
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved