Дата: 2014-01-02
Маф?ум?ои асос?: фалсафа, ?икмат, ?аким, ?а?онбин?, дин, асотир, илм, материализм (моддагаро?), идеализм (?оягаро?), дуализм (санавия), монизм (ва?дония), скептитсизм (шаккокия), оптимизм (хушбин?), онтология (?астшинос?), гносеология (маърифатшинос?), антропология (инсоншинос?), аксиология (арзишшинос?), праксеология, методология, метафизика (мобаъдуттабиа).
На?ша
Фалсафа таърихи ?адим дошта, дар ибтидо тамоми дониш?ои инсониро фаро мегирифт. Баробари пешравии тамаддуни инсон? аз дохили он дигар илм?о тадри?ан ?удо гаштаанд. Истило?и фалсафа ?амчун илм та?рибан 2500 сол пеш дар Юнони ?адим пайдо шудааст. Фалсафа калимаи юнон? буда, аз ду таркиб филео – д?ст доштан, му?аббат ва софия – ?икмат иборат аст, ки ?амчун му?аббат ба ?икмат, ё ?икматд?ст? тар?има мешавад. Муродифи фалсафа, файласуф дар забони то?ик? ?икмат, ?аким ма?суб меёбад.
Фалсафаро ?акимони Юнони ?адим Су?рот ва Афлотун ?амчун «дониш дар бораи ?а?и?ат, ё ?усту??и ?а?и?ат», Арасту онро чун илм «дар бораи сабаб?о ва о?оз?о» донистаанд. Ниёгони мо бошанд, аз ?умла, Ибни Сино ва Насириддини Т?с? онро ?амчун «илм бар ?а?ои?и ашё ба андозаи тавоноии инсон», ё «?икмат донистани чиз?о чунон ки ?аст ва ?иём намудан ба кор?о чунон ки бояд, ба ?адри тавоно? то нафси инсон? ба камоле, ки майл дорад, бирасад», тавсиф кардаанд.
Дар замони муосир, фалсафа ?амчун олитарин сат?и та?рибаи а?лониву маънав? ва инчунин яке аз шакл?ои шуури ?амъият?, ки ?онун?ои куллии тара??иёти табиат, ?амъият ва тафаккури инсониро меом?зад, шинохта шудааст.
Дар заминаи таъриф?ои ниёгон ва муосир фалсафаро метавон чунин тавсиф намуд: фалсафа яке аз куллитарин шакли шуури ?амъият? ва олитарин сат?и та?рибаи а?лон? ва маънавии башар буда, ба шинохти мо?ияти ?аст? ва коркарди усули маърифат ва амал ба таври боистан? нигаронида шудааст.
Фалсафа ?амчун умумитарин шакли шуури ?амъият? мазмун ва хусусияти ?а?оншинос? дорад, яъне робитаи куллии (умумитарин) байни «?аст? ва инсон», ё «олам ва инсон»-ро ошкор месозад.
Фалсафа дониши илм?, а?лию истидлол? мебошад, ки бар пояи манти? ва шинохти та?рид? (абстракт?)-ю ма?улав? (категорияв?) устувор аст. Фалсафа масъала?оро на дар асоси ва?йю ахбор, на?лу ривоят (чун дар дин?о) ва на дар шакли тимсолу образ?о (чун дар асотиру адабиёт), балки дар асоси бур?ону истидлол, ?иёс ва тафаккури а?лию манти?? бо маф?ум?ои кулл? баён менамояд. Ин аст, ки шуури фалсаф? шуури та?рид? буда, сат?и баланди шуури ?амъиятии инсон аст ва дастёб? ба ин навъ шинохт, шинохти ?аст? ва худшиносии инсонро осон мекунад.
Инак, вазифаи назарии фалсафа ?амчун олитарин та?рибаи маърифати а?лонию истидлол? ва чун ?а?онбин? ва мафкураи илм?, иборат аз шинохти мо?ият ва ?онун?ои куллии ?аст? ва ?адафи амалии он, коркарди усули равиши маърифат ва амал, ро??ои ба даст овардани камоли маънавии инсон ва саодати башар аст.
Мавз?и фалсафа шинохти ?а?и?ати ?аст? ва объекти он тамоми ?аст?: табиат, ?амъият, инсон ва ?обилияти маърифатии вай аст.
Илм?ои табиатшинос? ва инсоншинос? ягон со?аи табиат ё ?амъиятро меом?занд, аммо фалсафа тамоми олами атроф ва муносибати «?аст? ва инсон»-ро фаро мегирад. Ба ибораи дигар мавз?и фалсафа умуман куллият (универсум) дар системаи муносибати Инсон ва ?аст? (Олам), ё бо ибораи дигар тафаккури инсон ва олам аст.
Ма?сади фалсафа шинохти ?онун?ои куллии ?аст? ва дарёфти ро?и камолот ва саодати башар аст. Аммо дар ни?оят ?адафи фалсафа худшиносии инсон аст. Инсон ?оят, ма?суди оливу ни?оии ?астист. Фалсафа илмест, ки худ аз дастовард?ои инсон буда, тиб?и талаботи худшиносии ? ба ву?уд омадааст. Худшинос? барои инсон чун тааммули дарун? (рефлексия), ки ?абл аз ме?нат буда, барои та?аввули ? ба инсони о?ил сабаб ва омили асос? аст.
Аз назари фалсафаи марксист? масъалаи асосии фалсафа ин муносибати тафаккури инсон ба ?аст?, шуур ба материя, робита ва таносуби моддиёт ва маънавиёт аст. Ин масъала ду па?л? дорад: онтолог? ва гносеолог?.
Па?л?и якум оиди муайян кардани он ки материя, модда аввал аст ё шуур? Аз р?и ?алли ин масъала файласуфон ба якчанд гур?? та?сим мешаванд. Он?ое, ки аввал будани материя (модда) ва дуюм будани шуурро эътироф мекарданд, материалист (моддагаро) ма?суб меёфтанд. Мутафаккироне, ки тарафдори аввалияти шуур ва дуюм будани модда буданд, идеалист (?оягаро) ном доштанд. Он?оеро, ки мав?удият ва муста?илияти ?ам мабдаи модд? ва ?ам мабдаи р??иро эътироф мекарданд, дуалист (дугаро) мегуфтанд. Он?ое, ки як мабдаъ, ё мабдаи модд? ё р??ониро эътироф мекарданд, монист (ва?датгаро) ма?суб меёфтанд.
Тарафи дуюм, гносеологии масъалаи асосии фалсафа ба донисташаванда ё донистанашаванда будани олам ало?аманд аст. Он?оеро, ки оламро маърифатпазир ме?исобиданд, гностик, оптимист меномиданд. Мутафаккироне, ки оламро донистанашаванда мегуфтанд, агностик (лоадр?) ё пессимист ном доштанд. Файласуфоне, ки ба маърифатпазирии олам шуб?а мекарданд, скептик (шаккок) ном гирифтаанд.
Ба а?идаи мутафаккирони муосири амрико? масъалаи асосии фалсафа «шинохти маънои зиндагии инсон ва ?а?оне ки ? худро дар он мебинад; сиришти ?а?оне, ки ? дар он мезияд чист ва ба сарнавишти одам? ч? ало?ае дорад», ма?суб меёбад.
Ба?с?о дар атрофии ?адаф ва масъалаи асосии фалсафа гуногунанд. Аммо масъалаи асосии фалсафа дарёфти ро?и дигаргунсозии олам, ободу оростани он, тари?и ба камоли матлуб расонидани ?омеаи инсон? аст. Аз ин ли?оз, ?а? бар ?ониби Карл Маркс, ки фармудааст: «файласуфон (соби?) тан?о дар шакл?ои гуногун оламро эзо? медоданд, аммо ?а?и?ати амр дар он аст, ки вайро дигаргун бояд кард».
Му?имтарин вазифаи фалсафа вазифаи ?а?онбин? аст. Вай мо?ияти ?аст?, инсон, раванди инкишофи табиат ва ?амъият, ма?оми маънавиёту фар?ангро дар сайри такомули инсон дарк намуда, ?а?онбинии ягонаи устувор ба усул ва арзиш?ои бунёдии башариро э?од мекунад.
Тарзи тафаккуре, ки як мактаби фалсаф?, ё маз?аб? ё шахси ало?ида дар бораи ?аст? ва инсон дорад бар пояи афкори муайяне устувор аст, ки инро ?а?онбин? меноманд. ?а?онбин? умуман чун фишурдаи худшинос? ва ?астишиносии инсон, иборат аз ма?м?и нуктаи назар?о, эъти?од?о, арзёби?о, меъёр?о, ормон?оест, ки муносибати инсонро ба ?аст? муайян намуда, ра?намои зиндагии ?арр?заи вай мебошад.
Дар таърифи ?ахонбин? ду сат?и он ба назар мерасад: яке сат?и назар? – шинохти ?аст?, дуюм сат?и амал?, яъне муайян кардани меъёр?ои фаъолияти инсон дар зиндаг?.
Ин аст, ки аз р?и мувофи?ат кардан ё накардан ба во?еият ?а?онбин? шакл?ои гуногун дорад. Аз ?умлаи он?о ?а?онбинии асотир?, дин? ва фалсаф? мебошанд.
?а?онбин? падидаи махсуси шуури инсон аст, ки ба ?е? яке аз шакл?ои шуури ?амъият? айният надорад. Илм, ?унар, адабиёт, фалсафа, ахло? ва ?айра ?ангоме маън? пайдо мекунад, ки агар ба ягон ?а?онбин? устувор ёбад.
Асотир (мифология) ?адимтарин ?а?онбин? буда, аз дохили он дин пайдо шудааст. ?а?онбинии фалсаф?, илм? бошад дар дохили дин ташаккул ёфтааст. Асотир ва дин ?одиса?ои оламро ба тарзи хаёл?, ба воситаи ва?й, рамзу ривоят?о ва ?икоят?ои таърих? ифода менамояд. Фалсафа бошад, оламро ба воситаи санаду далел?ои м?ътамад ва бур?он?ои ?отеъ маънидод мекунад.
Фалсафа ?амчун илми бузург ва бунёд? сохтори мураккаб дорад. Таърихан ва тадри?ан сохтори он бо ташаккулу такомули маънавиёти инсоният та?йир меёфт. Арасту фалсафаро ба ча?ор ?исм та?сим кардааст. ?исмати назар? аз фалсафаи аввал (мобаъдуттабиа)– ?астишинос?, ило?иёт ва фалсафаи сон? – табииёт, биология, психология иборат аст. ?исмати амал? бошад, ахло?, и?тисодиёт, сиёсат, фалсафаи тасвир? – э?од?, яъне шеършинос? (поэтика), хитоба (риторика) ва санъатро фаро мегирад.
Файласуфони гузаштаи мо ?икматро ба ду ?исм – назар? ва амал? ?удо кардаанд. ?икмати назар? ?астишинос?, ило?иёт, илм?ои риёз? ва табииро дарбар мегиранд. ?икмати амал? иборат аз илми ахло?, тадбири манзил, сиёсати мадан? аст.
Дар таълимоти ?акимони давраи анти?а, аз он ?умла, дар таърихи фалсафаи то?ик як илми фалсафии дигаре ву?уд дорад, ки онро манти? меноманд. Арасту манти?ро алифбо, му?аддимаи фалсафа ва тамоми илм?о номидааст.
Дар давраи нав аз фалсафа риёзиёту табииёт ва дигар илм?о ба тадри? ?удо шуданд. Имр?з сохтори фалсафа чунин ?исм?оро дар бар мегирад: таърихи фалсафа, назарияи фалсафа, онтология (илм дар бораи ?аст?), гносеология ё эпистемология (илм дар бораи дониш), диалектика (таълимот ро?еъ ба инкишоф), фалсафаи и?тимо? (таълимот оид ба ?амъият), антропологияи фалсаф? ( таълимот оид ба инсон), аксиология (таълимот дар бораи арзиш?о), праксеология (таълимот оид ба амалияи ?амъият), методология (таълимот дар бобати усули ом?зишу тад?и?от).
Фалсафа ?амчун илм вазифа?ои гуногун ва му?имро и?ро мекунад, ки аз ?умла ин?о мебошад.
Ба ?айри ин ?ама фалсафа боз дигар вазифа?оро, аз ?умла, назар?, онтолог?, фар?ангшинос?, манти??, э?сосиву эстетик?, ахло?? ва ?айраро и?ро мекунад.
Фалсафа ?арчанд ки доир ба масоил ва мавз?ъ?ои ба?си илм? ?авоб?ои ?аммаъно, ани?ро пешкаш накунад ?ам, вале андешидану маданияти тафаккурро мепарварад. Ом?зиши фалсафа барои ба низом овардану дигаргун сохтан, пухтаву мукаммал кардани а?ида?ое, ки номуташаккилу парешонанд, ёр? мерасонад.
Савол?о барои сан?иши дониш
Просмотр: 31272
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved