Дата: 2016-03-05
НАКША:
Дар ?араёни садсоли охир зиёд гардидани талабот ба оби нўшок? бо назардошти се омили асос? –
1. афзоиши а?ол?,
2. рушди корхонаи саноат?
3. тавсеаи замин?ои обёришаванда тавсиф мегардад.
Поксозии об ва дастрасии а?ол? ба оби тозаи нўшок? яке аз проблема?ои ни?оят мубрами экологи - и?тимоии кишвар ба ?исоб меравад, зеро 50 % иншооти канализатсио? аз сабаби мабла?гузории нокифоя фарсуда гардида, ?оло тан?о то 10% оби шабака?ои асосии обтаъминкун? тоза карда мешавад.
Дарё?о асосан бо омехта?ои сурб, хром, ру?, мис, кадмий, финол ва сианид?о ва ?айра ифлос мешаванд.
Дар То?икистон то имрўз ми?дори умумии об истифодабрандагон беш аз 25 ?азор нафарро ташкил меди?ад, ки аз он 23 ?азор хо?аги?ои де??он?, фермер? ва дигар шакл?ои хо?агидор? мебошанд. Ми?ори об истифодабарии махсус ба 1151 адад мерасад. Аз ми?ори умумии об истифодабарандагон, ки аз истифодабарии махсус ба?ра мебаранд - 352 корхона ва ташкилот и?озатнома надоранд ва об истифодабариро худсарона ан?ом меди?анд. Барои об истифобарии махсус дар мо??ои январ - июли соли 2006 49 адад об истифодбарандагон и?озат гирифтанду халос.
Дар ?ум?ур? ба объект?ои об 126 об истифодабарандагон об?ои олударо ба обхои равон хамрох мекунанд. Дар мо?и январ – июли соли 2006 барои партови об?ои олуда 8 муасисаи истифодабарандагон и?озат гирифтанд бокимондагон бо гуногун роххо обро истифода бурда торафт ифлос гардонида истодаанд . Мутоби?и маълумоти мав?уда 77 об истифодабарандагон нишонди?анда?ои меъёри тасди? гардидаи сат?и и?озатшудаи партови маводро ба объект?ои об риоя мекунанд , 25 иншооти асосии канализатсионии поксозии ша?ру но?ия?о, корхона?ои ало?идаи саноат? обро аз меъёр зиёд бо партов?ои ало?идаи саноат? ифлос мегардонанд .
Консентратсияи ни?оии и?озатшудаи маводи зараровар дар обанбор?о – ин аз таркиби унсур?ои ифлоскунанда иборат аст, ки ?ангоми афзоиши он?о об барои истифода ношоям мегардад ё ба фаъолияти ?аётии гидробионт?о таъсири манф? мерасонад. Ба ?айр аз хадди имконпазири дар объект?ои об ?анўз ?ам меъёр?ои «нишонди?анда?ои махдудкунандаи моддахои зараровар» истифода мегардад, ки афзалияти талаботро нисбат ба сифтаи об инъикос менамояд. Дар иншооти обии таъиноти хо?агидорию ошомидан? сифта?ои муайян кардани махдудкуни нисбати тамъ, бўй, ранг, тираг? ни?оят му?им мебошад.
Та?озо мегардад, ки заминаи меъёр? бо самтгир? ба стандарт?ои пеш?адам та?ти исло?от ?арор гирад, зеро системаи таснифоти иншооти об? ба сифтаи воситаи идоракун? он ?адар са?е? ва самарабахш намебошад. Ба ?айр аз ин партови ни?оии и?озатшудаи маводи хатарнок, ки барои ?ар як корхона ё манбаи ифлоскунанда му?аррар гардидааст, ба стандарт?ои сифати му?ити зист, ки ни?оят вазнину ?айриво?е? мебошад асос ёфта, бо назардошти омил?ои и?тисод? ва техник? та?ия гардидааст. Та?озо мегардад ,ки муносибати ба ?ам ало?аманд бо истифодаи а?амияти ни?оии и?озатшуда барои назорати партов?о аз манбаъ?ои да?и? (ну?тав?) ва ?ам аз нишонди?анда?ои ма?садноки сифати об барои ма?дудсозии таъсири аккумулятивии маводи ифлоскунанда ба захира?о об та?ия карда шавад. Барои навъ?ои мухталифи об истифодабарандагон бояд меъёр?ои ало?ида ва барои маводи дахлдори ифлоскунанда ва манбаъ?ои ифлоскунанда, ки ташвиши бештарро ба миён меорад ва афзалиятнок мебошанд, барои сифтаи об бояд нишонди?анда?ои ма?саднок му?аррар карда шуда, инчунин оид ба назорати партов?о тарзу восита?ои зарур? та?ия ва татби? гардад.
Самт?ои имконпазири навсозии системаи мав?удаи идоракунии захира?ои об, ки ба замина?ои дахлдори ба накша гирифта мутоби? мебошанд барои ?ар як ?авзаи дарёи ало?ида бояд на?шаи чорабини?о оид ба идоракунии самт?о ?и?ати ?ор? намудани стандарт?ои пешбини намудаи ?онунгузор? та?ия карда шавад.
Бо назардошти ?амгироии минбаъда та?озо мегардад, ки механизми ягонаи ?ор? намудан ва истифодаи усул?ои ягонаи интихоби намуна та?лил ва та?ия гардад, ки имконият меди?ад минбаъд аз такрори ?амон як амал канорагир? сарфи назар намуда, аз ?исоби барои якчанд ма?сад?ои мухталиф истифода бурдани намуна?о сарфаи сарвати об таъмин карда шавад.
Му?аррар намудани нарх?ои мутаносиб ба об барои ?авасмандсозии истифодаи устувори захира?ои об ?и?ати ноил шудан ба ма?сад?о оид ба ?ифзи му?ити зист мусоидат хо?ад кард.
Истифодабарии сарватаи об ва самти гидроэнергетик? бо истифодаи сарвати об хамрох ба ро? монда шудааст.
Потенсиали умумии сарвати об 300 млрд. кВт. соатро дар ?ум?урии То?икистон ташкил мекунад, ки барои конеъ гардонидани талабот роли му?им мебозад.
Идоракунии баланси об, яке аз мушкилот?ои асосии истифобарии сарвати об ба ?исоб меравад. ?исми зиёди оби дарёи Сир аз марзи Ўзбекистон ва Туркманистон мегузарад. ?оло аллакай дар сол?ои наздик муайян карда шудааст , ки дар мавсими сармо оби дарёи Сир ба ба?ри Арал намерезад.
Со?аи саноат бени?оят зиёд обро истифода мебарад. Обтаъминкун? на тан?о ба инкишофи саноат, ?амчунин ба сарфи зиёди он ба во?иди ма?сулот роли мухим дорад . Аз ин ли?оз барои о?илона истифодабариву ниго?дории таркиби таби? он имрўз тасмин дода шудааст, ки дар корхона?ои саноат? об таъминкунии ?ал?агиро ба ро? монанд. Ин маънои онро дорад, ки оби дар корхона истифода карда шуда ба оби дарё?о ?амро? карда намешавад. Ми?дори муайяни ?а?ми об, ки ба корхона?о ?удо карда шудааст, дар асоси такрор истифодабар? баъди тоза кардан омодаи фаъолият ?арор мегирад.
Лекин то ?ол корхона?ои саноат? ва хо?аги?ои коммунал? амал мекунад, ки ?а?ми зиёди обро дар нати?аи пурра тоза накардани об ба оби дарё ?амро? менамоянд, ки дар нати?а ифлосшавии таркиби об ба амал меояд.
Сарвати об барои обёр? кардан зиёд истифода мешавад. Барои ?онеъ гардони талаботи хо?агии ?ишло? ва энергтика 92%, хо?агии коммунали ва саноат 4% оби истифодашаванда сарф мегардад.
Барои обёри замин аз дарё 200 канал?о ?удо карда шудаанд. Агар дарозии онро дар То?икистон муайян кунем 28 ?азор км, ташкил мекунад, ки бо дарозии як?ояи дарё?ои давлатамон баробар аст.
Истифодаи сарватаи об дар со?аи хо?агии ?ишло?, обёри кардани замин?о ва ба дастовардани ма?сулоти хо?агии ?ишло? низ яке аз проблема?ои му?им аст. Ма?мўи сарвати обии ?ум?ур? талаботи хо?агии хал?ро ?онеъ карда метавонад, лекин аз хисоби нобаробар та?сим шудани он, дар гўша?ои ?удогонаи То?икистон норасогии об ба назар мерасад. Аз рўи маълумоти донишкадаи «То?икгипрохоз», дар мавсими тобистон, дар давраи истифодаи максималии об норасогии об дар ?авзаи обии Сирёдарё 94 млн м ? - ро ташкил мекунад, ки ин мушкилии зиёдро ба миён меорад.
Дар замони муосир об?ои зери замини талабот?ои гуногуни со?а?ои хо?агии хал?ро ?онеъ мегардонад. Асосан дар сол?ои охир ин об?о дар чарого??о ва обёри кардани замин?о васеъ истифода мегардад ва талабот?ои гуногун со?а?ои хо?агии хал?ро ?онеъ мегардонад. Дар навбати худ сарчашма?ои бузурги об?ои зери замин? ба пурраг? истифода бурда намешавад. Нишонди?анда?о маълум гардонд, ки истифодабарии об?ои зери замин? барои обёр? кардан 5 -6 маротиба нисбати иншооти обтаъминамоиро бунёд кардан арзонтар маблаг ?амъ ва сарф мешавад.
Аз рўи маълумоти Вазорати мелиоратсия ва хо?агии об дар 15 – 20 соли охир бо ма?сади обёр? кардани замин?ои вилояти Су?д 200 млн. м ?
об пурра истифода бурда нашудааст. Барои боз?ам о?илона истифодабарии сарвати об дар хавзахои дарёи Сир обанбор?о сохта шудаанд. Энергияи ба дастоварда шуда аз хисоби обанборхои сохташуда дар хо?агии ?ишоло?, саноат истифода бурда мешавад.А?амияти мо?идор? аз обамбор?о наон?адар назаррас аст.
Дар на?шаи дурнамои истифодабарии сарвати об ба ?авзаи дарёи Сир такя карда шудааст. Ма?сад аз ин на?ша ?ал намудани як ?атор му?имтарин мушкилот?о:
Дар на?шаи дурнамо хамчунин тарзи васеъ истифодаи об?ои зери замин?, барои сох?ои хо?агии хал? дар назар аст. О?илона истифодабарии об?ои зери замин? ин омили му?ими нигохдории захираи об дар системаи бузурги бо об таъмин кардан маъсуб меёбад.
Яке аз му?имтарин вазифаи хо?агии об ин идоракун?, о?илона истифодабарии сарвати об дар тамоми со?а?ои хо?агии хал? ба шумор меравад, ки ин самт мушкилоти зиёд дорад.
2.Шароити таби? географии вилояти Су?д дар истифодабарии сарвати об.
Аз ?и?ати шароити таби? ба То?икистони Шимол??исми шимолии вилояти Су?д тааллу? дорад.
То?икистони Шимол? аз ?и?ати геолог? ва геоморфолог? территорияи гуногунтаркиб мебошад. Ба он участка?ои депрессияи мезокайнозой бо ?амвори?ои наздикў?ии Фар?она, ки баландии мутла?и он?о 300 - 400 м ва аз ин ?ам зиёдтар мебошад, ма?ал?ои теппаю адирдори доманаи кў??о, ки аз та?нишини?ои ?авони неоген таркиб ёфтаанд ва пасткў??ое, ки аз о?аксангу хоросанги палеозой иборатанд дохил мешаванд.
?аторкў?и ?урамаро ба вилояти махсуси баландкў??удо кардан мумкин, аммо ба ма?сади соддтар кардан онро шартан дар ?айати То?икистони Шимол? дида мебароем.
То?икистони Шимол? марзи ма?дуд дошта , дар ?исми ?арбии пастхамии Фар?она дар байни ?аторкў??ои ?урама ва Туркистон во?еъ гаштааст ,ки ин боиси ?арорати баланди тобистона ( ?арорати миёнаи июл аз 25 то 29 °) ва нихоят кам будани бориш?ои солона (аз 80 -100 то 300 – 400 мм) мешавад. И?лими вилояти Су?д нихоят хушк буда, тобистон дар ?амвори?о ?аво гарм ва дар доманаи кў??ою пасткў??о гарми мўътадил аст.
Азбаски масса?ои ?аво ба водии Фар?она аз тарафи ?арб дохил мешаванд, бориши асос? дар нишеби?ои ?арбии Му?ултов ва ?аторкў?и Туркистон ба амал омада ,ба андозаи ба дарунтари пастхам? рафтан бисёртар хушкии и?лим дида мешавда. Дар ?арбии Ху?анд соле зиёда аз 200 мм, дар район?ои наздикў?ии Исфара ва Ашт аз 200 мм камтар, дар Конибодом аз 100 мм камтар бориш мешавад. Бинобар ин аз Ху?анд дар тарафи ?арб сат?и заминро растнаи?ои нимбиёбон? пўшидаанд, дар тарафи шар? бошад наботот характери биёбон? дорад, дар он ?о гурў?ча?ои сираки явшон ва шўра бартар? доранд.
Дар доманаи ?аторкў??ои ?урама ва Туркистон ми?ори бориш?о аз 300 то 400 мм меафзояд, ки ин ба минта?аи дашт? мувофи? меояд. Дар ?исм?ои миёнаи нишеби?ои ?аторкў?и ?урама минта?аи бешадашт? чанде па?н шудааст; набототи дарахт? дар он бештар аз арчазори сирак иборат аст.
?исми шимолии То?икистон нисбат ба ?ануб? То?икистон хеле камбориш аст. Аз ?и?ати ?арорат тобистон мавзеи Ху?анд ба мавзеи ?ўр?онтеппа монанд аст, аммо зимистонаш 2 –3 ° хунуктар аст.
Бинобар хушк будани ?аво ва сершамол? и?лими вилояти Сугд бештар мусоид аст. Дар ин ?о ?аво гарм бошад ?ам, аммо димнок нест. Обанбори ?айро??ум акнун гармиро чанде мўътадил мекунад, ки таъсири он э?тимол дар пасттаршавии ?арорати тобистон ва баландтаршавии ?арорати зимистон? зо?ир мегардад.
Тамоми тобистон, аз мо?и июн то мо?и сентябр, дар ?исми Фар?онагии То?икистон ?аво беабру гарм буда, осмонро бисёр ва?т пардаи чанг фаро мегирад.
Ба воситаи гузарго?и Ху?анд тобистон баъзан боди гарми чанголуди гармсел мевазад, ки он обовардахои дарёиро пош дода, дар миёна?ои пастхам? регзори ?амвор ё мав?монанд, баъзан тал?ои реги равонро баву?уд меоварад. Дар То?икистони Шимол? регзори калони ?айро??ум маълум аст ,ки ?исми зиёди он дар со?или рости дарёи Сир во?еъ гаштааст. ?оло аз нисф зиёди он дар таги оби обанбори Кайро??ум мондааст. Дар ?ой?ои пасти со?или об?алти дарёи Сир кўл?ои шўр, шўрзамин, майдонча?ои гилини кафида - кафида (та?ир вомехўранд, ки он?о барои кишти пахта истифода бурда намешаванд, аммо барои кишти шол? кор меоянд.
Дарё?ои хурд ва на?рча?ое, ки аз кў??о ?ор? шуда меоянд, ба дарёи Сир нарасида хушк мешаванд ё ба таги та?нишин?ои ковоки ша?алию сангреза ва конус?ои барориш за?ида мераванд. Тан?о дарё?ои калон, чунончи , дарё?ои Хо?аба?ир?он, Исфара обашон тамоми сол ?ор? аст. ?амчун ?оида, ма?ал?ои наздикў?ии пастхамии Фар?она ба об хеле мў?то?анд.
Майдон?ои обёришудаи минта?аи нимбиёбон ва биёбон?о аз киштзор?ои саросари пахта иборатанд, аи атрофашонро дарахтони тут ва бо?у ток?о фаро гирифтаанд. Дар минта?аи дашт? тан?о бо?у токзор?о ?ойгир шудаанд.
Замин?ои навкорам, ки дар майдонча?ои дарёи Сир, дар райони канали Дилварзин (Мирзочўл во?еъ гаштаанд, барои кишти пахта аз худ кардашудаанд. ?амвори?ои нишеби ша?алдори наздикў?? ба сифати чарого??о истифода бурда мешаванд. Дар баъзе ?ой?о он?о ба адир?ои теппадору силсилав? – баланди?ои ?авони чиндор мегузаранд, ки он?оро об?о шуста вайрон кардаанд. Аз 1200 м баландтар адир?о ба кў??ои паст табдил меёбанд. Адир?о тамоман бедарахтанд, тан?о дар води?о дар лаби ?ўй?о дархтзор?о вамехўранд, ки он?о аз бед ва сафедор иборатанд.
?аторкў??ои пасти Му?ултов, Каромазор ?ам характери дашт? доранд. Он?о аз о?аксанг?ои ?адими палеозой таркиб ёфтаанд ,ки дар ма?зашон санги хоро во?еъ гаштааст. Ин кў??о хеле фароз буда, шакли яклухт доранд. Дар он?окафишхои чу?ур кушода шудаанд, ки он?о аз полиметалл ва элемент?ои нодир бойанд. ?аромазор райони асос? ва бойтарини саноати кў?ии То?икистон мебошад.
?исми аз ?ама шимоли То?икистонро ?аторкў?и ?урама, ки ба баландии зиёда аз 3768 м мерасад (кў?и Бобойоб) иш?ол кардааст. Ин ?аторкў?и баланд ба монанди ?аромазор аз о?аксанг ва санги хоро таркиб ёфтааст, аз ?и?ати набототи худ дар баландии аз 1800 – 2000 м то 3000 м хусусияти бешадашт, баландтар бошад хусусияти сублп? дорад. Аз ?и?ати геолог??аторкўхи ?урама давоми минта?аи маъдандори ?аромазор мебошад.
Дар байни дарёи Сир ва ?аромазор кў??ои пасти (800- 100м) О?бед, О?чоп ва Махавтог во?еъ гаштаанд, ки он?о аз гил?о ва о?аксанг?ои алоранги намакдор таркиб ёфтаанд. Ин кў??о чин?ои антиклинал? мебошанд, ки он?оро дар ва?т?ои ?адим дарё?о шуста аз ?ам ?удо кардаанд. Нишеби?ои алоранги киррадори он?о ба сусмори бузурги ?адим? монанд? доранд. Аз тарафи шимол ин кў??о бо ?амвории наздикў?? ва теппа?о як шуда мераванд, дар тарафи ?ануб бошад ба обанбори ?айро??ум рост мефуроянд. На?рча?ои камшумор, ки аз таба?а?ои обниго?доранда ?ор? шуда мебароянд, чунон сернамаканд, ки он?о шўра?ои сафеди ба шаршара?ои яхини минта?а?ои пиряхмонандеро баву?уд меоваранд.
3. Таъсири техногени ба сарвати оби вилояти Сугд .
Раванд?о ва ?одисахои геолог? як?оя бо фаъолияти му?андисию хо?агии инсон ба категорияи ало?ида ?удо карда мешавад.
1.Раванд?о ва ?одисахои таби? - техник?.
2.Раванд?о ва ?одиса?ои техноген? - геолог?.
Ин категроия?ои муосири раванду ?одиса?ои геолог? ба ?ам ало?амандии том дошта, барои ?амъият а?амияти и?тисод? – и?тимоиро дорад.
Чуноне, ки Ф.В. Котлов раванду ?одисахои геологиро омўхта ?айд менамояд, раванду ?одиса?ои геологие, ки бо фаъолияти инсон та?йир дода мешавад, ?олати табии худро гум мекунад, лекин дар навбати худ онро пурра техноген? номидан мумкин нест, зеро ин ?одиса?ову раванд?о новобаста аз фаъолияти инсон ба амал меояд. Бинобар сифтан ва ми?доран фар? доштани раванду ?оди?ои таби? ба таъсири омил?ои техноген? маф?уми раванди таби? - техноген? шуморидан ?оиз аст.
Вобаста аз шароити таби? – географ?, геоморфолог?, гидроло - геоморфлог? ва типи ?изогири, па?ншавии сарвати оби То?икистони Шимол?, ки ба ?авзаи обии Сирдарё таалу? дорад, ба ду райони гидролог??удо карда мешавад, ки ба он таъсири техногени назаррас аст.
?урама ё райони Шимолии Фар?она.
Ба ин район дарё?ои хурд, ?авза?ои обта?исмкунаке, ки дар ?ануб ва шимолу ?арбии ?аторкў?и ?урама мав?уданд шоил аст. ?авзаи об?у?оиши умумии он?о 1719,7 км2, баландии миёнаи ?авзаи об?ундор 1800 – 2200 м, типии гизогирии омехта дорад, меъёри солонаи боришот дар ?исми ?амворигии водии Фар?она 5,97 м 3----ро ташкил медихад.Дарёхои хурд аз ?амдигар аз ?и?ати хусусиятхои гидрологи ва таъсири техногени фар? мекунад.
Хусусият?ои гидрологии экосистема?ои дарё?ои хурди
нишебии ?анубии ?аторкў???урама
Дарё?о |
Масо?ат км2 |
Дароз? |
Меъёри солонаи м3/с |
Сарфи об ?ангоми ?араёни сел м3/с |
Пон?оз |
202 |
3,1 |
0,81 |
52,7 |
Мулломир |
160 |
27,6 |
0,82 |
43,8 |
Ошоба |
84,0 |
14,8 |
0,42 |
22,5 |
Долона |
340 |
7,6 |
0,025 |
3,59 |
Гудос |
37,7 |
23,8 |
0,14 |
15,2 |
Ашт |
76,6 |
25,4 |
0,70 |
22,5 |
Пунук |
306 |
29,2 |
2,06 |
89,4 |
Адрасман |
11,4 |
12,6 |
0,12 |
- |
?аромазор |
153 |
26,4 |
0,22 |
21,4 |
Уткемсу |
128 |
32,8 |
0,25 |
23,4 |
Омузиши хусусиятхои гидрологии дарёхои хурд нишон дод , ки мачмуи ин дарёхо кобилияти талаботи инсонро конеъ кардан доранд ва хангоми окилона истифодабарии онхо ин дарёхо метавонанд бо максади аник ва аз руи меъёри мукаррар гашта дар оянда низ истифода хоханд шуд . Лекин хангоми ба таъсири омилхои асосии техногени назар кардан хулоса бароварда мешавад , ки то чи андоза ин омилхо ба экосистемаи водии дарё ва ба экосистемаи дарёхо фишори техногени расонидааст .
Фишори техноген? ба экосистемаи водии дарёи Пон?оз.
Пункти а?олинишин |
Ми?ори а?ол?, нафар |
Марзи ?ойгршавии пункти а?олинишин |
Омил?ои асосии таъсири техноген? |
Пон?ози болои |
5685 |
?исми болои |
Чарронидани чорво, аз худкунии пурраи замин?ои дастрас, корхона?о, на?лиёт, сохтани ро?, партов?ои коммунал?, сохтани бино, коркарди ашёи сохтмон. |
Пон?ози поёни |
3746 |
?исми миёна (пойма ва терасса?о) |
Чарронидани чорво,аз худ кардани замин?о, на?лиёт, бурридани дарахт барои сўзишвори, партов?ои коммунали. |
Хиштхона |
2203 |
?исми миёна (пойма ва терраса?о) |
Чарронидани чорво, аз худ кардани замин?о, сохтани бино, фа?олияти корхона?ои хурд, партов?ои коммунали,на?лиёт. |
Бободархон |
2586 |
?исми поёни (пойма ва терраса?о) |
Чарронидани чорво, аз худ кардани замин?о, сохтани бино, фа?олияти корхона?ои хурд, партов?ои коммунали, на?лиёт, ?амъ намудани растани?ои буттаг? ва нимбуттаг?. |
Курук |
2720 |
?исми поён? (пойма ва терраса?о) |
Чаронидани чорво, аз худ кардани замин?о, сохтани бино, ро?, фаъолияти на?лиёт, тайёр кардани ?изо барои чорво. |
Сангбурон |
20 |
?исми поён? (пойма ва терраса?о) |
Чаронидани чорво, аз худ кардани замин, исте?соли ашёи сохмон?. |
Шайдон |
10684 |
?исми ?амвор? |
Сохтмон, корхона?ои хурд, на?лиёт, исте?соли ашёи сохмон?, партов?ои коммунал?, аз худ кардани замин |
?ангоми ба?ододан ба дарё?ои хурд дара?а?ои фишори техноген? муайян карда мешавад, ки мо онро дар ало?идаг??айд карданамон ?оиз аст.
Дарёи хурд – Мулломир
Масо?ати умумии об?амкун? – 160 км?, типии ?изогирии барфу борони дошта, дарозии ин дарё 27,6 км, сарфи максималии оби дарё 43,8 км ? аст. Дарё дар асоси як шудани якчанд сойхои майда Шарлак, Сунгичак, Сардоб, Ченор, Завлук, Унгур, Пазмон ба амал омадааст , мушкил? дар он аст, ки дар мавсими ?удогонаи сол ба баъзе аз ин сойхо об намерасад, сабаб дар он аст, ки оби дарё барои обёр? истифода бурда мешавад.
Фишори техноген? дар води?ои дарё хеле баланд аст, зеро дар ин марз?о аз худ кардани замин?о, ( махсусан дар нишеби?ои водии дарё ва терасса?ои он) ва обёрии он инкишоф ёфтааст.
Дар ?авза?ои об?амъкун? ва води?ои поймаи дарё бо арчазор ва растани?ои буттаг?, нимбуттаг?, алаф? пўшида шуда буд. Дар нати?аи ?айри на?ша истифодабарии ин растани?о якчанд раванду ?одиса?ои таби? ав? гирифт, ки ин ба монанди шусташав?, эрозия аст. Дар ?исими баланд кў?ии водии дарё пункти а?олинишини Мулломир бо 1250 нафар (1991) а?оли, Кулиход?а бо ми?ори 978 нафар ахоли (1991) ?ойгир аст. Аз тад?и?от?ои са?рои бар меояд, ки дар ин ду пункти а?олнишини эрозияи ирригатсион хеле ав? гирифта, боиси афзудани хок?ои шўр гаштааст.
Раванд?ои сел?осилшави характери таби? – техноген? дошта, сол?ои охир он низ хеле зиёд ба амал меояд, зеро таъсири а?ол? ба олами растанигии ин марз сол ба сол меафзояд. Махсусан ?ангоми ?айри на?ша сохтани ро? ,чарронидани чорво, барои сўзишвор? истифодаи растани?ои дарахт?, баттаг? ва нимбуттаг? ин холат ба назар мерасад.
Ландшафти водиг? – кў?ии Мулломир дар марзи но?ияи Ашт барои рекреатсия истифода шуданаш мумкин , зеро ландшафти ин махал нодиру нотакрор аст . Дар ?удуди марзи ин ландшафти нотакрор, санатория, иншоот?ои истиро?ат?, лагер барои наврасон то ?ол ву?уд надорад. Бе?тар мешуд, дар ?удуди ин марз чунин иншоот?ои а?амияти рекриатсион? дошта бунёд мегардид ва аз табиати ма?алли зебоманзари То?икистони Шимоли ого?? меёфтем.
Дарёи хурд - Ошоба
Ин дарё хавзаи об?ун?оии 84, 0 км? дошта, типии ?изогириаш барфи-борони, дарозии дарё 14,8 км. Аз рўи нати?аи экспедитсияи гидрогеологии омўзиши об?ои сат?и То?икистони Шимол? сарфи максималии оби дарё 22,5 м?/с – ро ташкил меди?ад.
Фишори техногени дар водии дарё хеле баланд аст, зеро дар води тангии байни кў?? вучуд дошта пункт?ои а?олинишини Ошоба, Олма ,Шивар, Гарвон бо ми?дори 5472 нафар (1991) а?ол??арор гирифтаанд .
Оби дарё барои ?онеъ гардонидани талаботи хо?агии а?ол? истифода бурда мешавад. Замин?ои дастрас аз тарафи а?олии ин пункт?ои а?олинишин аз худ карда шудааст. Ифлосшавии оби дарё бо ро?и истифодабарии а?ол? ба амал меояд . Мушкилоти эколог? дар он аст, ки пўшиши растан? хеле сахт осеб дида, раванди шадиди эрозия ва биёбоншав? хукмрон гашта истодааст.
Дарёхои хурд - Гудос, Ашт, Пунук, Сарвак, Сардоб, Уткансой, , ?аромазор, Адрасомон, Понгоз, Долона .
?изогирии ?амаи дарё?ои дар боло номбаршуда барф? - борон? буда, ?авзахои об?ундори ва хусусият?ои гидрологии он?о чунинанд. Дарёи Гудос, ?авзаи об?ундории он 37,7 км2, баландии миёнаи ?авзаи об?ундории он 1842 метр, зиёда аз 60% ?авзаи об?ундории он аз 2000 метр поён аз сат?и ба?р аст, сарфи солонаи миёнаи об? дарё 0,14 метри куб? дар як сония буда дар мавсими тобистон - ва?ти обхези сарфи об? максималии он ба 15,2 метр дар як сония баробар мешавад.
Дарёи Ашт, оби худро аз ?исми шар?ии кух куллаи Бобои об мегирад. ?авзаи об?ундории он 76,6 км 2 -------аст. ?исоби миёнаи ?авзаи об?ундории он 2077 метр аз сат?и ба?р буда, зичии дарё?ои майда, яъне шохобахои он ба 1,05 км 2----аст. Сарфи миёнаи солонаи об? дарё ба 0,70 метри 3-----дар як сония. Сарфи максимлаии он 22,5 метри 3 ---дар як сония аст.
Дарёи Пунук. ?авзаи об?ундории он 308 км, 2----аст. Баландии ?авзаи об?ундории он 1735 метр аз сат?и ба?р буда, васегии ?авзахои об?ундории он 10,6 км, зиёда аз 70% майдони об?ундор дар баландии 1880м ?ойгир аст. Сарфи миёнаи солонаи оби дарё ба 2,06 метри 3-- дар як сония. Сарфи максималии он 89,4 метри 3--- дар як сония аст.
Дарёи Сарвак (Наугарзан). ?авзаи об?ундории он 119 км2--- аст. Баландии ?авзаи об?ундории он 1795 метр буда, дарозии дарё 26,8 км аст. 33% марзи ?авзаи об?ундор аз 1900 метр зиёд баланди чойгир аст. Сарфи миёнаи солонаи об? дарё ба 0,67 метри 3--дар як сония.
Дарёи Сардоб. Ин дарё дар ?исми ?анубии - ?арбии ро?и автомобилгарди Бўстон-Олтин -Топкан ?ойир шудааст. Дарозии он 1,5 км буда, ?авзаи об?ундории он 10 км2--аст. Дар як сол ба ин ?авзаи об?ундор 460 мм боришоти атмосфер? чамъ мешавад. Сарфи миёнаи солонаи об? дарё ба 0,16 метри 3 дар як сония. Дар резишго?и он ба 0,013 метри 3 дар як сония рост меояд.
Дарёи Уткансой. Ин дарё оби худро аз свитаи Таво? сар мекунад. ?авзаи об?ундории он 128 км2 аст. Меъёри миёнаи сарфи оби дарё ба 0,25 метр3 дар як сония аст. Сарфи максималии он 1,70 метри 3-- дар як сония.
Дарёи ?аромазор. ?авзаи об?ундории он 153 км2 аст. Сарфи максималии он 1,44 метри 3---дар як сония . Сарфи миёнаи солонаи об ба 0,22 метри3--- дар як сонияро дар бар мегирад.
Дарёи Адрасмон. ?авзаи об?ундории он 11,4 км2 аст. Сарфи миёнаи солонаи об 0,12 метри3 дар як сония аст. ( Дарёи хурд дар посёлкаи Адрасмон во?еъ буда, оби ин дарёро пурра комбинати ру? мегирад).
Дарёи хурди – Пон?оз . Саршавии об? дарёи хурд аз баландии 3744, 7 метр огоз гардида дар ?аторкў?и ?урама бо номи ?уллаи баландтарини он Бобоиоб маш?ур аст. ?авзаи об?ундори он 202 км2, буда баландии миёнаи ?авзаи об?ундории он 1957 метрро ташкил мекунад. Дарозии дарё то посёлкаи типи шахрии Шайдон 31 км аст. зиёда аз 20 % ?авзаи об?ундори ин дарё аз 2400 метр баланд ?ойгир шудааст. Аз обта?симкунак? дар боло кайд карда шуда ?авзаи сой?ои Ошоба, Пунук, Ашт ва О?тош ?удо мешавад. Дар ?исми сароби сой води?ои он V- монанд буда, кун?? хобиши он?о 40 - 45 ° ташкил мекунад. Терраса?о дар водии ни?оят кам аст. Дар пойма?ои он асосан шагалзамин ва валуна?о дучор мешаванд. Дар водии дарёхо а?оли зич ?ойгир шудааст. Дар ин водихо де?а?ои Пон?оз, Гиштхона, Бободархон ва де?аи Сангбурон во?еъ гардидааст. Дар баромадго?и дарёи Понгоз конус ва виноси калон ?осил шудааст ,ки посёлкаи типи шахри - Шайдон чойгир шудааст.
Сарфи миёнаи солонаи дарё дар Шайдон (баромдго?и он) 0,81 м 3 дар як сония буда, ?изогирии он барф? - борон? аст.
Дарёи хурд – Долона. Нисбати дигар дарё?ои хурд, ?авзаи об?амъкунии ин дарё хеле бузург буда 340 м ? - ро дарбар мегирад. Тип и ?изогирии ин дарё дар ?исми болои барфу борон?, дар ?исми поени омехта аст, сарфи максималии оби дарё ?ангоми боришоти борони 3,59 м? хусусияти хоси ин дарё: дар ?исми зиёд ?оришавии дарёро мушо?ида карда намешавад, ?ангоми боришоти зиёд ?араёни сел?осилшав? ав? мегирад.
Фишори техноген? дар ?авзаи дарё хеле баланд, зеро дар нати?аи вайрон шудани меъёри ?оришавии дарё пўшиши растан? осеб дида аст, асосан дар со?ил?ои рости дарё участка?ои теппав? дар нати?аи фуру?алт? пайдо шудааст, ки ин ба ?оришавии оби дарё халал мерасонад, ба гайр аз ин дар массив? Черкамарс кофтуков? кон?ои полиметал? ба ро? монда шудааст, ки ин фаъолияти техноген??ам ба ?оришавии дарё ва ?ам ба пўшиши растан? ва па?ншавии он монеъа мерасонад.
?ангоми омўхтани дарё?о, маълум мегардад, ки дар ?авза?ои об?амъкунии дарё?ои хурд, ки масо?ати он?о аз 15 то 565 км ? буда, ба ?исми ?анубии ?аторкў?и ?урама таалу? доранд захираи назарраси сарвати обро мушохида кардан мумкин аст, бо баробари он фишори техногени ба ин дарёхо хеле зиёд ба назар расида боиси гуногун раванду ходисахои табии - техногени мегардад, масалан яке аз чунин раванду ходисахо - пайдоиши сел ин ?араёни тези кў??, ки бо шустани ми?дори зиёди ?инс?ои кў?? бо воситаи об ба амал меояд.
Сабаб?ои ба амал омадани сел - ?араёни тези кў??
Но?ия?ои хатари сел дошта |
Ми?ори умумии ?озиса |
Сабаб?о |
Сабаб?ои муайян нест |
||
Боридани борони сахт |
Обшавии барф ва боридани борон |
Обшавии барф ва боридани ?ола |
|||
?авза?ои дарёи хурди нишебии ?анубии ?аторкў?и ?урама |
62 |
28 |
17 |
12 |
5 |
Типи сел, таркиби массаи ?амъовардаи он.
Но?ия?ои |
Ми?ори умумии ?араёни сел |
?араён?о |
Муайян нашуда |
||
хатари сел дошта |
Омехтаи сел бо санг |
Омехтаи гил бо санг |
Гилнок (лой?а) |
||
?авза?ои дарёи хурди нишебии ?анубии ?аторкў?и ?урама |
62 |
39 |
17 |
- |
6 |
Сел ?амчун офати таби? ба хо?агии хал? зарари беандоза калон меорад. ?араёни селе, ки соли 1999 дар води?ои дарё?ои хурди Пан?оз, Мулломир ба амал омад ба 7 пул ( купурук), зиёда аз 100 км ро?и мошингард, 350 км иншооти иригатсион? ( канал, ?ўйбор), 2000 га замин?ои корамро бо вална?ои бузург пўшонида зарари худро расонд.
Сарчашмаи таъсири техноген? ба сарвати оби вилояти Су?д бо таъсири а?олии Табошар, посёлкаи типи ша?ри Адрасмон, Консой, Куру?сой, Олтин – Топан, пункт?ои а?олиншин ?аромазор, Тари – Экан, Замбарак, ?игдали, Уткасу, Саримсахл?, Тол, Такели, ки зиёда 75 ?азор а?ол? ва корхона?ои тозакунии маъдан доранд ба амал меояд . ?амчунин бо масо?ати 1773 га дар марз?ои номбурда ниго?доранда?о - хвостахранили?ахо, кони маъдан?ои кушод низ сарчашмаи таъсири техногеи буда ба водии дарё?ои Тари- Экан, Уткансу, Олтин – Топкан фишори техноген? меовард, хусусан таркибу сифати обро дигаргун карда, обро ифлос месозад, дар нати?а пўшиши растан? коста гашта, сарвати хокро ба эрозия гирифтор месозад.
Таъсири техноген? ба сарват?ои об якчанд мушкилот?оро ба амал меоварад, ки он ба дигар сарватхо низ таъсири худро мерасонад. Ма?мўи ин таъсиррасони?о холати му?ити табиро дигаргун мегардад, ки боиси хатар ва зарари иктисоди мегардад ..
?айд кардан ?оиз аст, ки му?ити таби? дар инкишофи и?тисоди роли му?им мебозад, бинобар ?амин ало?амандии инсон бо му?ити таби? ин низ яке аз мушкилот?ои эколог? ба ?исоб меравад.
Сарчашмаи ифлосшавии сарвати об ин корхона?ои тозакунии маъдан, об? шахта?о, об?ои колмунал? аст, ки ин обро а?ол? бе системаи назорати сифат дар фаъолияти худ истифода мебаранд. Ин ?олат боиси па?ншавии бемори?о дар байни а?ол?, паст шудани сифтаи сарати об ва му?ити таби? мегардад, Аз ин рў ба масъалаи таъсири техноген? ба сарвати оби вилояти Су?д ди??ати махсус додан мебоист, зеро дар асоси ?онуни механикии дифференсиатсия, мигратсияи сарвати об амал омада, таркиби оби ифлосшуда бо гурў?и элемент?ои химияв? ба об?ои сат?ии вилояти Су?д ?амро? шуда, о?ибат?ои нохуши экологиро баву?уд оварданаш мумкин аст.
Просмотр: 4108
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved