Дата: 2016-03-04
Накша.
1. Таъсиррасонии ?одиса?о, раванд?ои таби? ба му?ити таби?.
2. Раванд ва ходисахои эндогени.
3. Раванд ва ходисахои экзогени.
Табиат - ин тамоми дунёи материал?, энергетик? ва ахборотии сайёраи Замин аст. Табиат маxмeи шароити табии ?астии xамияти инсонят ва организми зинда ба ?исоб рафта ба он?о бавосита ва бевосита таъсир мекунад, ин таъсир таъсири мута?обила буда ба фаъолияти хоxаг? вобастагии зич дорад.
Ало?амандии инсон бо табиат хеле зич буда, системаи мураккаби « табиат - xамъият»- ро ташкил меди?ад. Аз ?исоби табиат инсон талаботи худро ?онеъ гардонида, муносибати мута?обилаи худро боз ?ам ?ав? мегардонад, аз ин рe ?исм?ои табиат бо фаъолияти инсон та?йир дода мешавад.
Дар омeзиши фанни экология ду маф?ум мав?еи му?им дорад.
Шароити таби? - маф?уми васеъ буда, тамоми аспект?ои табииро дар бар мегирад, ки он бевосита ба фаъолияти организми зинда, омил?ои ба он таъсиркунанда вобаста аст. Аз ин бар меояд, ки шароити таби? - ин воситаи асосиест, ки барои бар?ароршавии ?олати таби? замина мегузорад.
Сарвати таби? - ин обект?о ва боигари?ои табииест, ки барои ?онеъ гарднидани талабот равона карда шудааст.
Маxмeи сарват?ои таби? ва шароити табиие, ки дар табиат дар ?олати таби? ?арор доранд барои ?астии организми зинда мав?еи му?им дорад.
Вобаста ба ин ?одиса?о, раванд?ои му?ими геодинамик? мавxуд аст, ки ба ?олати му?ити зист таъсир мерасонад. Ин ?одиса?о, раванд?оро ба ду гурe? та?сим кардаанд.
1.Раванд?о ва ?одиса?ои эндоген?
2.Раванд ва ?одиса?ои экзоген? .
Раванди эндоген? равандест, ки инкишофи ?ишри заминро инъикос мекунад. Орогенияи кe??осилшав? ва мар?ила?ои он ба раванд?ои эндоген? вобаста аст. ходисахои заминxунб? яке аз нишонди?андаи раванди эндоген? ба ?исоб меравад, ки ба му?ити таби? бетаъсир нест.
Заминxунб? - ин раванди ?увва?ои дохилии замин мебошад, ки зарба?ои замин? ва лаппиши рeи заминро ба вуxуд оварда, xунбиш?ои шиддатноки ?ишри замин онро ?амро?? мекунад.
хисоб карда шудааст, ки дар 100 соли охир дар марзи Тоxикистон 550 заминxунб? ба амал омадааст, ки хароби?ои зиёд овард. Хусусан 6 заминxунб? - Карото? 1907, Сарез 1911, хоит 1949, Исфара 1966, ?айро??ум 1985, хисор 1989 заминxунби?оест, ки боиси та?йирди?ии му?ити зист ва ?олати таби? гардидааст.
хангоми заминxунби?о асосан зарари калон ба табиат ва он ма?ал?ои а?олинишин, иншоот?о расонида мешавад, ки :
хар рeз ?азор?о заминxунби?о рeй меди?ал, аммо ми?дори хеле ками онро мо э?сос менамоем. Гарчанде, ки аз давра?ои ?адим то имрeз тад?и?от?ои сершумор гузаронида шуда бошанд ?ам, гуфтан мумкин нест, ки сабаб?ои пайдоиши заминxунб? пурра омeхта шудааст. Аз рeи хусусияти xараён?о дар манбаи он якчанд намуди заминxунбиро фар? мекунанд, ки намуд?ои асосии он тектоник?, вулкан? ва денудатсион? ( техноген?) мебошанд.
Минта?а?ои кe?? аз xи?ат осеббин? аз заминxунб? мав?еи муайянро иш?ол мекунад.
Чора?ои андешидашаванда оиди паст намудани хавфи заминxунб? ба се давра xудо карда мешавад:
Давраи аввал.
Ин чора?ои паст намудани хавф то ба амал омадани заминxунб?, ки ба он метавонад чунин чора?о ба монанди сохтмони бино?о ва иншоот?ои аз xи?ати сейсмик? устувор, танзими истифодаи замин дар минта?а?ои аз xи?ати сейсмик? хавфнок ба ро? монда шавад.
Давраи дуюм.
Ин тайёр намудани а?ол? ба амалиёт дар ?олати рухдодани заминчунб?, ки донистани хатари заминxунбиро дар бар мегирад ва иштирок дар маш?улият?о оиди тайёр? ба заминxунб?, таxриба, барнома?ое, ки сат?и дониши xамъиятро баланд мебардорад.
Давраи сеюм.
Ин тайёр намудани ?увва ва восита?ои барои бартараф намудани о?ибат?ои заминxунб?, аз он xумла:
1. таъсис, тайёр ва муxа??аз гардонидани гурe??ои наxотди?анда барои гузаронидани кор?ои наxотди?? ва дигар кор?ои таъхирнопазир.
2. таъсис ва ниго?дории восита?ои модд? техник?, ки бояд барои расонидани ёр? ба зарардидагон ва таъмини ?аёту фаъолияти он?о истифода бурда мешавад.
Амалиёт ?ангоми заминxунб?:
Раванд ва ?одисаи экзоген?.
Раванд ва ?одиса?ои экзоген? ба шароити табии ин ё он ма?ал вобаста аст. , ки боиси таъсиррасонии он ба табиат ва сарват?ои он мегардад. Му?имтарин аз ин ?одисаю раванд?о аз ну?таи назари таъсиррасон? ба табиат ин ла??иш, сел, эрозия, дефлятсия ба ?исоб меравад.
Ла??иш - ин озодона фаромадани ?исми xинс?ои кe?? дар зери таъсири вазни худ мебошад. Ла??иш дар xинс?ои ковоки кe??, дар натиxаи аз меъёр зиёд xаббидани нам?, ки дар навбати худ ба зиёд шудани вазн ва паст шудани часпакии xинс?ои ковок ба вуxуд меояд.
Олимон муайян намудаанд, ки та?рибан 20 - 30 %- и нишеби?ои кe?? дар ?удуди Xум?урии Тоxикистон xойгир шуда нишеби?ои ла??иш? дошта, барои ба амал омадани ла??иш шароити ?уллай ба ?исоб меравад.
Бузургтарин ?одисаи ла??иш бо ?аxми 2,2 млрд м * 2 соли 1911 дар Помир ?ангоми заминxунбии 9 - балла ба амал омад. Ла??иш водии дарёи Мур?обро гирифта кeли Сарезро бо чу?урии 500м ба амал овард. Чунин бузургтарин ла??иш ва кандашав? дар хоит соли 1949, Айн? 1964, хисор 1989 ба амал омада, табиат ва сарват?ои онро ба ?олати ?алокаовар овард.
Аз рeи маълумоти Вазорати му?офизати му?ити зисти Xум?урии Тоxикистон ми?дори ла??иш 6335 адад ба ?айд гирифта шуда аз он?о 1545 ададаш ?ангоми ноустувории марз?ои гуногун ба амал омадааст, 345 ададаш ?обилияти пeшонидани води?оро дорад, 400 адади ба табиат ва пункт?ои а?олинишин хатар зиёд дорад.Бо?имонда раванди ла??иш низ боиси вайрон шудани марз?ои таби? гардидааст.
Дар Тоxикистони шимол? баъди он , ки заминxунб? дар ?айро??ум ба амал омад, ла??иш асосан поселкаи ?eптулу?ро бо та?шони?ои давраи неоген - чорумин бо дарозии 950м, бо васеъгии ?исми болоии бо 70м фаро гирифта ба ба пункти а?олинишин ва майдони пахта таъсири манф? расонд.
Раванд ва ?одиса?ои ла??иш асосан дар но?ия?ои кe?? ва назди кe?и хеле зиёд ба ?айд гирифта шудааст, ки ба табиат ва ?аёти инсон хароби?ои зиёд меоварад. Ин раванд асосан дар Ша?ристон, Олт?н - Топкан, Ашт, Басманда хеле зиёд ба ?айд гирифта шудааст..
Барои кам кардани хавфи ла??иш олимон чунин тавсия?о меди?анд:
Раванд ва ?одисаи ба амал омадани сел .
Сел - ин xараёни нога?онии пурxушу хурeши дар дарё?ои кe?? ба амал омада, ки бо худ ми?дори зиёди бодовард?оро ч? дар шакли зарра?ои хурд ( сел?ои лойфишон), ч? дар шакли ша?алу санг ( сел?ои лою санг? ) мекашонад. Сел дар натиxаи боришоти пуршиддат, тез об шудани барф?о ва пирях?ои кe??, фурeравии кe? ва пирях?о, инчунин ?ангоми заминxунб?, чун омили дуюминдараxа ба амал меояд.
Дар Xум?урии Тоxикистон 1700 марз?ои хатари сел дошта ба ?айд гирифта шудааст, ки аз он 400 раванду ?одисаи мазкур доим? ба табиат ва пункт?ои а?олинишин хатар меоварад. Аз маълумоти олимон бар меояд, ки 90% - и дарё?ои Тоxикистон бинобар ба амал омадани сел хатарнок аст, зеро он?о дар минта?а?ои кe?и xойгиранд. Да?и? пешгe? намудани ва?т, xой, ?аxми xараёни сели ба амал меомада хеле душвор аст. Бинобар ?амин, xараён?ои сел дар бисёр ?олат?о ба ?алок шудани одамон ва зарари калони и?тисод? меоварад. Дар минта?а?ои хатарноки сели нишона?ои бевоситаи ба амал омадани xараёни сел боришоти аз меъёр зиёд ( пуршиддат), эрозияи замин, нобуд шудани ?абати алаф ва xангалзор дар нишеби?ои кe??о мебошад. Селе, ки ба ?одиса?ои хатаровар меоварад ?ангоми боридани боришоти 35 - 48 мм дар як шабонарeз ба амал меояд. Дар Басманда, Ша?ристон , Янчиари? xараёни сел бо худ xинс?ои зиёдро ба марз?ои тeлон? мебарад, ки дар натиxа ?ам табиат ва а?олии ин марз?ои осеб мебинанд.
Раванди эрозия .
Зиёда аз 25% марзи Ша?ристон, Fонч? дар натиxаи раванди эрозия xар? ?осил шудааст. Дарозии xар? соле 3 – 4,5 м афзуда, ?ангоми зиёд шудани боришот торафт ин раванд тез мегардад. Эрозия асосан дар натиxаи ду омил ба амал меояд.
Обхез? раванди экзоген? буда - мува??атан бо об пахш шудани ?исми хушк?, дар натиxаи дамидани дарё?о аз боришоти зиёд, бошиддат об шудани барф ва пирях?о ба амал меояд.. Fайр аз ин, обхез? дар натиxаи вайроншавии сарбанд?о низ ба амал меоянд.
Обхез? аз дигар намуд?ои офат?ои таби? бо он фар? мекунад, ки онро як дараxа пешгeи кардан мешавад. Ин имконият меди?ад, ки дар бисёр ?олат?о хусусият ва андозаи тахминии обхез? пешак? муайян карда шавад. Чора?ои сари ва?т андешида шуда дар навбати худ имконият меди?ад, кио?ибат?ои фалокатовари обхез? хеле кам ё умуман ро?дода нашавад. Олимон чунин мешуморанд, ки ?аxм ва о?ози обхезиро як мо? пештар ва зиёда аз он пешгe? кардан мумкин аст. Обхез? метавонад тадриxан, соат ба соат чу?уриро зиёд намуда , ба амал ояд ё метавонад яку якбора, бо кандашавии девор?ои ниго?доранда, сарбанди му?офизат?, сарбанд ё дигар иншоот?о ба амал ояд.
хангоми обхез? хавфи асос? та?дид мекунад.
Тарма - ин аз нишебии кe? фаромадани тeдаи барф аст. Дар фасли зимистон, бо сабаби xамъ шудани ми?дори зиёди барф дар баландкe??о ва дар давраи об шудани барф ва?те, ки ?увваи соиш байни ?абати барф ва нишебии кe? суст мешавад ба амал меояд.хаxми тарма метавонад нисбатан хурд бошад, метавонад ба якчанд ?азор метрии мукааб расад ва бо худ ?увваи бузурги вайронкунандаро орад.
?обилияти зараррасонии тарма гуногун буда, аз он натан?о марзи таби? хосияти худро гум мекунанд, балки олами ?айвонот ва растан? низ зарари калон мебинанд.
Барои паст намудани хавфи тарма xойхои э?тимолияти рух додани ин офати табииро донистан вобаста аз он чора?ои оиди пешгир? намудани о?ибат?ои фалокатовари он андешидан зарур аст, аз он xумла: дар минта?а?ои хавфи тармафаро? фаъолияти му?андис? бурдан, аз xумла дар минта?а?ои хавфи тармафаро? доштаи ро??ои автомобилгарди кe?? сохтани иншооти зидди тармав?, инчунин бо нишона?ои мувофи? муxа??аз гардонидан. хар як ?одиса ва раванди экзоген? натан?о ба му?ити таби? балки бештар ба фаъолияти инсон таъсир мерасонад. Аз ин ли?оз донистани техникаи бехатарии зидди тарма зарур аст. хангоми ба тарма дучор шудан, кeшиш намуд, ки дар зери харсанг, паси дарахти калон пано? шудан, рe ба замин хобидан ва рeи худро бо даст пeшида, бо воситаи либос нафас кашидан. хангоми риоя намудани техникаи бехатар? албатта эмин аз тарма мегардем.
ходиса ва раванд?ои табиие, ки ба му?ити таби? ва фаъолияти инсон таъсир мекунад пурра омeхта нашудааст, аз ин рe ?ар як раванд ва ?одис?ои таби? дар табиат ва шаклгирии он мав?еи му?им дорад. Кeшиш намуд, ки ?олати таби? бо?? монад, ?ар як раванду ?одиса?о агар чанде, ки дар ?олати таби? ба амал ояд ?ам инсон метавонад суръати онро тезонад ё суст намояд. Ч? ?адаре, ки фаъолияти инсон зиёд гардад ?амон ?адар ?олати таби? хосияти худро гум намуда, барои бар?арор намудан ва?ти зиёдро талаб менамояд.
Ин ?ама таъсири ?одиса?о, раванд?ои таби? ба му?ити таби? буда, дар натиxаи ин ?одиса?о, раванд?ои таби? му?ити таби? коста мегардад, ?ангоми ин раванду ?одиса?о бе дахолати инсон ба амал меояд, табиат ?удрати боз бар?арор шудан дорад, лекин мутассифона ин раванду ?одиса?оро инсон бо дахолати худ тезонида ?олати табииро вайрон мегардонад, ки дар натиxа экосистема?ои таби? коста мегардад.
Просмотр: 2768
Музыка способна оказывать известное воздействие на этическую сторону души; и раз музыка обладает такими свойствами, то, очевидно, она должна быть включена в число предметов воспитания молодежи.
© 2020 DURAHSHON.TJ. All rights reserved